انقلاب اطلاعات و ارتباطات درحال شكل دهی مجدد جهان است و اینترنت در رأس این[جریان]قرار دارد.اثر اینترنت بر تمام جنبه‌های زندگی مبهوت كننده است و اثر آتی آن هنوز[بطور كامل]نامعلوم است.با وجود تمام امكاناتی كه اینترنت داشته است درواقع،روند گسترش یا[نشر]آن دركشورهای اسلامی كند است.
توضیحات مختلفی برای این پدیده وجود دارد كه از آن میان می توان به درآمد ناخالص داخلی پائین، میزان بیسوادی بالا،ساختارهای سیاسی و غیره اشاره نمود كه این مقاله به طور خلاصه به برخی از آنها خواهد پرداخت.در عوض در این مقاله بر تاثیر مذهب بر گسترش اینترنت در كشورهای اسلامی تمركز شده است.
آیا مذهب اسلام می‌تواند توضیحی منطقی برای گسترش كند اینترنت باشد؟
من در ابتدا به بررسی ارتباط آماری درصد مسلمانان كشورهای مختلف و گسترش اینترنت می‌پردازم.سپس به دنبال دلایل فرهنگی و مذهبی‌ای كه مانع رشد اینترنت در كشورهای اسلامی می باشد،خواهم گشت.بخش آخر مقاله برفواید اجتماعی دنیای مجازی[اینترنت]برای مسلمانان به عنوان یك مسلمان تمركزدارد.
● مذهب اسلام – حقایق زیربنایی
اسلام كلمهٔ عربی به معنای صلح،خلوص،پذیرش و تسلیم است.اسلام به عنوان یك مذهب به دنبال تسلیم كامل و پذیرش تعالیم و ارشادات خداوند است.
۳/۱ میلیارد مسلمان درجهان وجود دارد(بیش از یك پنجم جمعیت دنیا)،كه ازنژادها،ملیتها وفرهنگهای مختلف از سراسرجهان هستند(ازجنوب فیلیپین تاسواحل غربی آفریقا).
حدود ۱۸% آنها در سرزمینهای عرب زندگی می‌كنند.بزرگترین جامعه اسلامی درجهان در اندونزی است و ساكنین بخشهای مهمی از قاره آسیا و آفریقا مسلمان می باشند.اقلیتهای قابل توجهی از مسلمانان دراتحاد جماهیراسبق شوروی،چین،آمریكای شمالی و جنوبی و اروپا یافت می‌شوند.
برای مسلمانان،اسلام هم مذهب است و هم شیوه زندگی.مسلمان كسی است كه آزادانه و با اراده شخصی،قدرت مطلق خداوندرا بپذیرد و با جدیت بكوشد كه زندگی‌اش را بطور كامل منطبق با تعالیم خداوند سازمان دهد.همچنین او برای ساختن ساختار اجتماعی‌ای كه ارشادات خداوند را منعكس كند فعالیت می‌كند.
قرآن آخرین كلام آشكار خداوند و منبع زیربنایی تعالیم و قوانین اسلام است.در آن به موضوعات مختلفی اعم از فواید اساسی اسلام،اخلاق،پرستش،دانش،خرد،ارتباط انسان و پروردگار،و روابط انسانها پرداخته شده است..
تعالیم قابل فهم درباره شیوه صحیح اجرای عدالت اجتماعی،سیاست،اقتصاد،قانون‌گذاری،قضا،حقوق و روابط بین‌الملل قسمت مهمی از قرآن است. حدیث،تعالیم،قول و فعل محمد پیامبر(ص)است كه دقیقاً بوسیله اصحابش نقل و گردآوری شده است.آنها آیات قرآن را شرح و كامل نموده و نمونه خوبی برای هدایت مسلمانان فراهم می كنند.قانون اسلام قانون مذهب اسلام است كه به عربی به آن الشریعت گفته می شود كه حاكم برزندگی مسلمانان است و مسلمانان آن را تجسم اراده ی خداوند می‌دانند.
● رابطه میان اسلام،علم و تكنولوژی
اسلام كاربرد علم و منطق را تشویق می نماید.تحصیل علم برای هر زن و مرد مسلمان واجب است.در اسلام علم و فن‌آوری باید برای اهداف اخلاقی بكار رود و در خدمت نیازهای قانونی بشر باشد.بعلاوه هردو اینها بعنوان راه‌هایی برای فهم و دیدن قدرت وجلال خداوند درنظرگرفته می‌شوند.مراجع زیادی در قرآن و حدیث درباره اهمیتی كه اسلام برای تعقیب دانش و فهم طبیعت و جهان قائل است،وجود دارد.اسلام همچنین مشوق روش علمی تحقیق است. در عربی دانش و علم هم معنی هستند.
عظمت علم اسلامی در گذشته بخوبی شناخته شده است.طی سالهای ۷۵۰ تا ۱۰۵۰ پس از میلاد،درك و دست‌آوردهای عالی در حوزه ی مسائل طبیعت شامل جغرافیا، فلسفه، فیزیك،ریاضیات، نجوم و طب كشف شد.
علم و صنعت اسلامی محرك رنسانس اروپا بود اما همان زمان از پیشرفت باز ایستاد و عقب ماند.علت اصلی این اتفاق وجود تضاد میان فقها و دانشمندان بود.تلقی نادرست عموم از تحصیلات و تحقیقات علمی غربی به نفی آن در جهان اسلام منجر شد و آموزش و تحقیقات علمی به پائین‌ترین سطح تنزل نمود.
قرن بیستم شاهد تغییرات جهانی سریع و بی‌سابقه بود.جهان اسلام در كشمكش چگونگی انطباق[این]تغییرات با جامعه و زندگی مسلمانان قرارگرفته است و بر سراهمیت دو موضوع تجدد و اصالت‌ها كه گاهی مخالف هم[در نظر گرفته می‌شوند]چالشی به پا شد.از یك سو زندگی مدرن مجموعه‌ای از مفاهیم به روز را دربرداشت كه مطابق فرضیات علمی و نظریات انسان نوین بود كه مجموعاً نسبت به جنبه عقلانی ارضا كننده تر بود.
ازسوی دیگر برخی مدعی بودند كه ضروری است تمامیت[و اصالت]در برابر تغییرات سریع و ذاتاً عمیق حفظ شود.آنها تغیرات را[به منزلهٔ]تحریف ارزشهای فرهنگی اصیل اسلامی می‌دیدند.
پاسخهای متفاوتی در جهان اسلام برای چگونگی تجمیع تجدد و روش زندگی اسلامی وجود دارد.از یك طرف گروهی به كلی ایمان را پس زدند و زندگی بدون دین را پذیرفتند.از طرف دیگر بنیادگراها با هر نوع تجدد و به دنبال آن با ارزشهای غربی مخالف بودند.انتخابهای مختلف در این دو راهی طبیعتاً به درجات مختلفی از پذیرش تجدد در كل و پذیرش علم و صنعت بطور خاص انجامید.یك مثال از رویكرد روشنفكرانه،بانك توسعه ی اسلامی است كه گسترش یافت و از یك الگوی ویژه تبعیت نمود.از آنجا كه علم نوین با ساختارهای زیربنایی اسلام[قوانین و اصول قرآن و قوانین نگاشته شده در حدیث]تضاد ندارد و برای خوبی و بهبود[زندگی]بشر است؛زیانبار،مخرب و آسیب‌زا نبوده و در نتیجه برای اقتباس در هر جامعه اسلامی مناسب است.
● اسلام و اینترنت
▪ گسترش اینترنت در جامعه ی اسلامی
برای تحلیل ارتباط اسلام و گسترش اینترنت،تمام كشورهای اسلامی را به عنوان اعضای گروه مورد مطالعه انتخاب نمودم.كشور اسلامی[در اینجا]كشوری است كه معادل یا بیشتر از ۷۵% جمعیت آن مسلمان باشد.فرضیه ی من این بود كه میزان گسترش اینترنت در كشورهایی كه بیش از ۷۵% جمعیتشان مسلمان است باید به نوعی متأثر از عقاید مذهبی باشد.از این گذشته اگر بتوان سایر عوامل تأثیر گذار را خنثی نمود،می توان امكان اثر اسلام در این كشورها بر گسترش اینترنت را بازیافت.
۳۶ كشور با معیار من مطابق بودند(یعنی معادل یا بیشتر از ۷۵% جمعیت آنها مسلمان بود).آنچه كه جالب است و ممكن است به تحلیل ما كمك كند آن است كه این كشورها از نظر خصوصیات مردم شناختی و سیاسی بسیار متفاوتند.آنها در چهار منطقه ی جهان(آسیا،آفریقا،اروپای شرقی و خاورمیانه)واقع گردیده اند.
بعضی از آنها مردم سالار و برخی كمتر مردم سالارند،برخی حكومتهای اسلامی داشته و برخی دین و حكومت را جدا كرده و اكثریت سنی یا شیعه داشته و فقیر یا غنی هستند من از این تفاوتها در تحلیلهایم استفاده نمودم. فرضیه من این بود كه اگر كشورهای مختلف با خصوصیات متفاوت همگی رشد پائینی از اینترنت داشته باشند،یك توضیح منطقی می‌تواند وجه اشتراك آنها[یعنی]اسلام باشد.
مثال روشن این تفاوتها سرانه درآمد ناخالص داخلی است.ثروتمندترین كشورها در این گروه كویت و قطر به واسطه منابع طبیعیشان یعنی نفت می باشند كه سرانه درآمد ناخالص داخلی آنها بسیار بالا است(به ترتیب ۲۵۰۳۱۴ دلار و ۲۰۹۸۷ دلار).این درحالیست كه سرانه درآمد ناخالص داخلی باقی كشورها زیر۲۰۰۰۰ دلار است و ۳۰ كشور از این ۳۶ كشور سرانه درآمد ناخالص داخلی كمتر از ۱۰۰۰۰ دلار دارند.این كشورها با وجود تمام این تفاوتها،خصوصیات مشتركی هم دارند.من می‌خواهم به وجه تشابه مهمی كه بر گسترش اینترنت اثر دارد اشاره كنم(كه در ادامه درباره آن بحث می‌كنم):
▪ سطح پائین مردم سالاری
موسسه آزادی،شاخص مردم سالاری را به درجات یك(بالا)تا۷(پائین) تقسیم می‌نماید.همانطور كه در ذیل بحث می‌كنم،حكومتهای غیرمردم سالار برگسترش اینترنت اثر[منفی]پایداری دارند.
قدم بعدی من این بود كه به توزیع مذهبی در كشورها توجه نمایم.تمام این كشورها حداقل ۷۵% مسلمان دارند ولی آنها در توزیع فرقه‌های اسلام(شیعه و سنی) و اقلیتهای دینی تفاوت درند(در خاورمیانه بیشتر یهودیان و مسیحیان و در آسیا بیشتر هندوها و بودائیها حضور دارند).
من در تحلیلهایم به متغیرهای وابسته به فن‌آوری اطلاعات كه می‌تواند نمایانگر نفوذ فن‌آوری اطلاعات(IT)در كشورهای اسلامی باشد توجه كردم.علاوه برمتغیرهایی نظیر درصد جمعیت دارای ارتباط با شبكه ی آن لاین، كامپیوتر شخصی وخطوط تلفن به ازای هر فرد،من همچنین به شاخص رسانه‌های قدیمی همچون(روزنامه‌ها،رادیو،تلویزیون و تلفن)توجه نمودم.علت این بود كه مطالعه نشان می‌داد تكنولوژی نوین از پی تكنولوژی قدیمی می‌آید.
در كشورهایی كه گسترش رادیو،تلویزیون و تلفن با رشد چشمگیری مواجه است بیشتر احتمال دارد كه یك فن‌آوری دیجیتال (digital) مانند اینترنت و تلفنهای همراه سریعتر منتشر شود.روند گسترش اینترنت در كشورهای اسلامی بسیار آرام است.بالاترین درصد جمعیت مرتبط با اینترنت در امارات متحده عربی است كه كمتر از ۱۰% (۸/۸% ) است.میانگین افراد مرتبط با اینترنت در كشورهای اسلامی ۵۸/۱ % است.این عدد به وضوح در مقایسه با میانگین[مشابه]در كشورهای در حال توسعه(۱۹%) و به نسبت سایر مناطق جهان پائین است.
● دین اسلام و گسترش اینترنت
برای كشف اینكه آیا بین اسلام و گسترش اینترنت ارتباط وجود دارد یا خیر من به ۱۶۵ كشور سراسر جهان توجه نمودم.ارتباط بین درصد مسلمانان بر كشور و جمعیت مرتبط با اینترنت با آن كشور را مورد تحلیل قرار دادم.یك ارتباط منفی(معكوس)ضعیف بین این دو متغیر پیدا كردم (۲۵/۰-).
در مرحله بعد،اجرای مدل آماری رگرسیون به نسبت درصد جمعیت مرتبط با اینترنت به عنوان متغیر وابسته(Y) و درصد مسلمانان بر كشور به عنوان متغیر مستقل(X) بود.دریافتم كه ضریب(اثر)دین اسلام در گسترش اینترنت (۰۳/۰-) است و این بدان معنی است كه هرچه درصد مسلمانان یك كشور بیشتر باشد میزان گسترش اینترنت(با میزان اطمینان ۹۵% )كمتر است.
توضیحات دیگر در خصوص نرخ گسترش اینترنت
▪ رسانه‌های سنتی
ارتباط قدرتمندتری بین رسانه های سنتی و رسانه جدید با[ضریب]همبستگی ۸۲/۰ بدست آوردم.دریافتم كه انتشار رسانه های سنتی نیز در كشورهای اسلامی پائین است.شاخص رسانه سنتی بین۰ تا ۱۲۰ است(كه در ایالات متحده ۶۵/۱۰۰ می‌باشد).میزان متوسط «رسانه سنتی» در كشورهای اسلامی ۹/۱۲ است كه اساساً ناچیز است.این می‌تواند دلیل دیگری بر كندی گسترش «رسانه جدید» باشد.هر چند ممكن است كه علتش(بجر اسلام)كه باعث كندی گسترش «رسانه های جدید» شده است علت دیگر،كندی میزان انتشار رسانه‌های سنتی نیز باشد.
▪ قوانین حكومتی
همانطوركه در بالا اشاره شد،تمام كشورهای اسلامی حكومتهای نسبتاً غیرمردم سالاردارند(برخی دولتها كلاً غیرمردمی‌اند و برخی تنها در بخشهایی آزاداند).در این كشورها تمام حكومتها،بطور مستقیم یا غیرمستقیم انواعی از تعدیلات و بازرسیها را بر استفاده از اینترنت تحمیل می‌نمایند و این نظارتها مجدداً به طورمستقیم یاغیرمستقیم برگسترش اینترنت مؤثرند.اثرمستقیم زمانی است كه حكومت اجازه استفاده آزاد از اینترنت را نمی‌دهد.اثر غیرمستقیم زمانی است كه دولت هزینه ارتباطات اینترنتی را بالا نگه داشته و شهروندان از پی مخارج استفاده از اینترنت برنمی‌آیند.[ریشه ی]برخی از دلایل رسمی تعدیلات اینترنت در فرهنگ اسلامی است و حكومتها می خواهند از ورود اطلاعات غیراخلاقی(مثلاً مستهجن نگاری)به داخل كشور ممانعت به عمل آورند.
هرچند در برخی موارد،دلایل مذهبی تنها بهانه‌ای برای نیاز حكومت به سركوب نمودن مخالفان خود است در كشورهایی كه حكومت،سخنان منتقدان را سانسور یا محكوم می نماید،شكی نیست كه روند گسترش اینترنت كند شده است زیرا كسانیكه در راس قدرت‌اند می ترسند كه دسترسی آزاد به اینترنت نظارت دولت بر اطلاعات را تضعیف نماید.
مقامات سعودی درسال ۱۹۹۸ بطور مبهم بیان داشتند كه تأخیر مداوم در گشایش اینترنت برای دسترسی همگانی برای یافتن ابزاری بوده است كه اولیای امور بتوانند جریان اطلاعات ناخواسته را مسدود نمایند.
● ابزارهای حكومت برای [اعمال] محدودیت
حكومتهای اسلامی شیوه‌های گوناگونی را برای محدود كردن جریان اطلاعات اینترنتی آن لاین(online) بكار بسته‌اند.برخی دولتها (مثلاً عراق) دسترسی عمومی اشخاصی به اینترنت را ممنوع كرده‌اند.
حتی حكومتهایی كه ظاهراً دسترسی محلی عمومی به اینترنت را مجاز دانسته‌اند انواعی از روشها را برای تعدیل آن به كار بسته اند.گروه جهانی مدافع آزادی اینترنت روشها را به چهار دسته ذیل تقسیم می‌نماید:
▪ قوانین ویژه اینترنت
▪ استفاده از قانونهای موجود
▪ مجوزها و تعهدها مبتنی بر محتوای[مطالب اینترنت]كه برای استفاده‌كنندگان و ارائه كنندگان خدمات اینترنتی بكار می‌رود
▪ كاربرد اجباری و ابزارهای فیلتر كردن،طبقه‌بندی و برچسب گذاری محتوایی
عربستان سعودی،یمن،و امارات متحده عربی نظارت خود را از طریق خدمات دهندگان حدواسط (Proxy Servers) اعمال می‌كند.[اینها]ابزارهایی هستند كه بین كاربران نهایی و اینترنت به منظور فیلتر و مسدود كردن موضوعات ویژه قرار می‌گیرند.كشور تونس دقیق‌ترین قانون ویژه اینترنت را وضع نموده است كه عمدتاً برای اطمینان از عدم گریز مطالب اینترنتی از نظارت شدید دولت بر مطالب سایر رسانه‌ها طراحی شده است.بعلاوه در كشورهایی كه قوانین مخصوص به اینترنت وضع نشده‌اند قوانین نوشته و نانوشته محدود كننده ی آزادی بیان و مطبوعات اثر رعب‌آوری برآنچه كه دراینترنت بیان می‌شود،دارد،بخصوص درگفتگوی افراد در تالارهای گفتگو در كشورهایی كه حكومت معمولاً تلفن مخالفان را كنترل می نماید،این ظن در كاربران اینترنت وجود دارد كه حق حریم خصوصی نامه نگارنده با وجود نظارت دولت بر برنامه‌های الكترونیك شكسته شود.به عنوان مثال یك شهروند بحرینی مظنون به ارسال الكترونیك اطلاعات «سیاسی» به مخالفان خارج از كشور بیش از یك سال در زندان به سر برد.
برای تحلیل ارتباط تعدیلات دولتی و گسترش اینترنت لازم است كه میزان این تعدیلات و بازرسیها مشخص شود كه البته كار دشواری است.در عوض من از شاخص موسسه خانه آزادی برای سطح آزادی در كشورها(جدول ۱)استفاده نمودم كه یك شاخص مركب از حقوق سیاسی و آزادی‌های مدنی است.
برخلاف حدسیات من،بین سطح دموكراسی و درصد مردم مرتبط با اینترنت رابطه ضعیفی وجود داشت(با[ضریب] همبستگی ۱۷/۰).
در كشورهایی كه بالاترین درجه آزادی(دموكراسی)وجود داشت(نظیر كشورهای اندونزی،اردن،كویت)درصد بالایی از مردم با اینترنت مرتبط نبودند(اردن و اندونزی۴/۰%).یك توزیع ممكن برای این نتیجه غیرمنتظره،فقدان تفاوت[قابل توجه]سطح آزادی این كشورها باشد.زمانیكه كه كشورهایی از سطح پائینی از آزادی برخوردارند(بین۰/۴ و ۰/۷)،این فقدان تفاوت كه حتی با گسترش اینترنت مقایسه می‌شود،همبستگی ضعیفی را نشان می‌دهد.
▪ ادبیات و غیرانگلیسی زبانها
حقیقت دیگری كه مانع گسترش اینترنت در كشورهای اسلامی شده است،تفوق مطالب اینترنتی انگلیسی زبان است. هرچند كه موضوعات عربی زبان رو به ازدیاد بوده و نرم‌افزارهای موجود عربی برای استفاده از شبكه ارتقاء یافته اند، كاربرانی كه انگلیسی صحبت نمی‌كنند،در توانایی برای دستیابی به منابع اینترنتی عقب می‌مانند.[البته]لازم است كه به پیشرفت اخیر توجه نمائیم.تقریباً تمام اطلاعات انگلیسی مربوط به اسلام در اینترنت توسط دانش‌آموزان مسلمان كه دركشورهای غربی مخصوصا آمریكا وانگلستان تحصیل می‌كنند،ایجاد شده است.
با این وجود،تعداد پایگاه‌های اینترنتی سازمانهای اسلامی محلی(Local Islamic Orgaisstion)كه از زبان محلی برای ارائه منابع به غیرانگلیسی زبانها استفاده می‌كنند،رو به افزایش است.
در یك مطالعه جامع جدید در مورد استفاده اینترنت درجهان عرب مشخص شد كه پایگاه‌های[اینترنتی]به زبان عربی بیشتر از پایگاه‌های عربی به زبان انگلیسی استفاده شده‌اند.در كشورهای اسلامی میزان بیسوادی بالا است.میزان متوسط بیسوادی در كشورهای اسلامی ۵/۶۵% است.همانطور كه می‌دانیم،اغلب اطلاعات در اینترنت بصورت نوشته هستند.حتی با وجود فن‌آوریهای نوین،هنوز مردم بیسواد نمی‌توانند[در اینترنت]آنچه را می خواهند جستجو كرده و بیابند.هرچند،رابطه قدرتمندی بین میزان بیسوادی و گسترش اینترنت دركشورهای اسلامی نیافتم(با [ضریب] همبستگی ۳/۰).
▪ قیمت كامپیوترهای شخصی،ارتباطات اینترنتی و تماسهای تلفنی
در بیشتر كشورهای دنیا كه اكنون رشد سریعی در اینترنت دارند،بخش ملی از میان كارهای دیگر،به ایجاد زیرساختهای شبكه‌های ارتباطات از راه دور،فراهم كردن سرمایه‌های اولیه،تعدیلات و معیارهای (استاندارد) و تشویق سرمایه‌گذاریهای خصوصی و آموزشهای كامپیوتر اولویت داده است.بنابراین دولتهایی كه طالب توسعه اینترنت هستند باید سیاستهای تشویقی بكار ببرند و از اعمال بازرسیها و محدودیت در دسترسی‌ها خودداری نمایند.تنها دولتهای محدودی از كشورهای اسلامی چنین راهی را[در پیش]گرفته‌اند.
علت احتیاجات متعدد به واسطه منابع محدود ملی می باشد.(كشورهای با درآمد ناخالص داخلی پائین اولویتهای دیگری[برای صرف بودجه] دارند).ترس از دست رفتن كنترل بر اطلاعات و تمایل به محافظت از منابع(انحصاری)تك قطبی ارتباطات راه دور كشور نیز[در این امر]دخلیل اند.
در بسیاری ازكشورها،مالیت ها و سیاستهای ارتباطات از راه دور به افزایش[حق]اشتراك اینترنت منجر گردیده و منتج به استفاده كمتر از این پدیده می گردد.وقتی به قیمت استفاده از اینترنت توجه می‌كنم،باید،هم بهای ارتباط با خدمات دهندگان اینترنتی (ISP) و هم بهای ارتباط تلفن محلی را(برفرض اینكه خدمات دهندهٔ اینترنتی محلی موجود باشد) در نظر بگیریم.بعلاوه مهم است كه این قیمت را با درآمد طبقه متوسط جامعه مقایسه نمائیم.در بیشتر كشورهای اسلامی قیمت اشتراك اینترنت بخصوص وقتیكه سطح درآمد طبقه متوسط جامعه در نظر گرفته نشود، بسیار بالا است و بنابراین دلیل دیگری برای تسریع سیر نزولی اینترنت فراهم می‌آید.
● مثالهایی از ساختارهای قیمت گذاری كشورها
▪ اردن
در اوایل سال ۱۹۹۹ اشتراك ماهانه یك كاربر بهمراه هزینه تلفن به طور متوسط معادل ۷۰ دلار آمریكا بود.خدمات دهندگان خصوصی اینترنت خطوط خود را از شركت ارتباطات راه دور كشور[دولتی] می‌گرفتند و گرفتار سیاستهای قیمت‌گذاری بالای آن بودند.
▪ مراكش
در سال ۱۹۹۹ اشتراك اینترنت ماهانه مشتمل بر ۱۵ساعت ارتباط اینترنتی بعلاوه هزینه ارتباط تلفن(۲ دلار در ساعت) معادل ۲۰دلار آمریكا بود.این قیمت برای كشوری با یكی از پائین‌ترین سرانه‌های درآمد ناخالص داخلی(۳۱۰/۳ دلار) كاملاً گران است.
▪ عربستان سعودی
ساختار قیمت‌گذاری اشتراكات اینترنتی بوسیله«علم و صنعت ملك عبدالعزیز»(KACST) وضع شد.آنها پائین‌ترین قیمت ارائه خدمات اینترنت را ۵/۱ریال در ساعت و بالاترین قیمت را ۵/۴ریال تعیین كردند.همراه با[یك]هزینه ماهانه ثابت ۱۰۰ تا ۱۵۰ ریالی تلفن.ارتباطات اینترنتی در عربستان سعودی ۵/۴ ریال در ساعت هزینه دارد. ۵ ساعت در ماه استفاده از اینترنت،بین ۳۶ تا ۴۴ دلار آمریكا هزینه دارد.به علت نبود اطلاعات[كافی]در مورد هزینه‌های اشتراك اینترنت،نتوانستم ارتباط آن با گسترش اینترنت را بررسی نمایم.هرچند این ارتباط روشن و بی‌ابهام است.در عوض من ارتباط سرانه درآمد ناخالص داخلی و گسترش اینترنت را مورد تحلیل قرار دادم.
منطق پشت این[نظریه]آن بود كه حتی اگر كشورهای اسلامی هزینه ثابتی برای اشتراكات اینترنتی(مثلاً ۲۰ دلار آمریكا در ایالات متحده)داشته باشند،تفاوت درآمدهای بین این كشورها بر كاربرد اینترنت اثر می‌گذارد؛هرقدر كه كشور فقیرتر باشد،درصد افرادی كه از پس هزینه اینترنت بر می آیند كمتر است.
از آنجاكه می دانیم هزینه اینترنت در كشورهای اسلامی حتی از۲۰ دلار آمریكا هم بالاتر است بوسیله همبستگی بین سرانه در آمد ناخالص داخلی و گسترش اینترنت می توانیم اثر قیمتهای بالای اشتراك اینترنت را هم نشان دهیم.ارتباط قدرتمندی بین سرانه درآمدناخالص داخلی وگسترش اینترنت یافتم.(با[ضریب] همبستگی ۸۵/۰ ).● اعتراضات مذهبی به اینترنت و جامعه اطلاعات
▪ تعارض اسلام با تجدد«غرب»
حق آزادی بیان كه اكنون بطور گسترده درجهان واقعی پذیرفته شده است،منجر به عاملی می‌شود كه مردم دیندار از آن به ارزشهای مادی و آزاد ازدین (Secular) تعبیر می‌كنند و بنابراین فاقد حس سلسله مراتبی روحانی اخلاق و معنویت رسوم مذهبی است.بسیاری در جهان اسلام از فقدان هویت قریب الوقوع به واسطه استحاله غربی شدن می‌ترسند.خبرگزاری آشویتدپرس(در۱۷فوریه ۱۹۹۷)گزارش داد كه روزنامه دولتی عراق،«العبهودیه»،اینترنت را بعنوان «ابزاری آمریكایی برای وارد شدن به هر خانه‌ای در دنیا» متهم كرده است.
دولتها و حامیان آنها این آواها را برای توجیه شیوه نفوذی و پدرمآبانه خود در[دادن] اجازه عمومی برای دسترسی به اینترنت به صدا درآورده‌اند.به طور مثال از سخنگوی جامعه كامپیوتر كشور سوریه،كه بوسیله پسر رئیس جمهور اسبق حافظ الاسد اداره می‌شود،نقل شده كه گفته است:مشكل ما این است كه … ما جامعه‌ای سنتی هستیم و باید چیزی را كه نمی‌تواند با جامعه ما منطبق شود را بشناسیم.
گفته‌های مشابهی نیز از سعودی‌ها وجود دارد.صالح عبدالرحمن العادل رئیسkacst،گفته كه آنچه اینترنت ارائه می‌دهد عبارت است از«خدمت مهمی در پخش و توزیح اطلاعات»،و این درحالی است كه از جنبه منفی نیز برخوردار است كه با ایمان و رسوم اسلام عربی ما منافات دارد.
رئیس شركت فن‌آوری سعودی(Silkinet)،در توضیح تأخیرهایی در اجازه دسترسی محلی اینترنت،گفته است: «تلاشهایی درجهت فراهم كردن بهترین فن‌آوری مدرن انجام می‌شود،تا زمانیكه مطمئن باشیم با رسوم و فرهنگ منطقه منافات ندارد.»
▪ احساس اینكه تصویر اسلام در راه غرب قربانی می‌شود
بسیاری از مسلمانان احساس می‌كنند كه غرب با مكر و عامدانه به مسلمانان و دین اسلام تهاجم می‌كند.آنها فكر می‌كنند كه عقیدهٔ افراطی و تعصبی پنداشتن اسلام كه هم اكنون باعث مشكلاتی در عمده رسانه‌های مرسوم شده است با اینترنت فقط تشدید می‌شود.واقعیت این است كه اسلام بطور گسترده در شبكه مورد نقد و ایراد قرار گرفته است.
▪ فن‌آوریهای«حلال»(مجاز) درمقابل فن‌آوریهای«حرام» (غیرمجاز)
در شریعت(قانون اسلام)دستوراتی وجود دارد كه منافی كاربرد آزاد اینترنت است.مسلمانان كه زندگی روزانه‌شان را برطبق شریعت پیش می‌برند نیاز دارند كه راهی برای غلبه بر این مشكلات بیابند و از اینترنت بدون تخطی از قانون اسلام استفاده كنند.
● اسلام و تجارت الكترونیك
اصول شریعت،مسلمانان را از هر نوع بهره(ربا)در معاملات اقتصادی منع می‌نماید.مثلا ربا در قروض و ربا در فروش، بخصوص درمورد معاملات مدت‌دار.تقریباً تمام تجارتهای الكترونیك بوسیلهٔ كارتهای اعتباری انجام می شوند كه برای مسلمانان محتاط،حرام شرعی است(چیزی كه طبق قانون اسلام غیرمجاز و ممنوع است).[هر] مؤسسه اقتصادی معمولاً مبلغی برای فروشنده بعنوان«حق العمل»(كمیسیون)در هر معامله در نظر می‌گیرد كه این موضوع برای مسلمانان در استفاده از تجارت الكترونیك مشكل‌آفرین است. یك راه حل،استفاده از كارتهای بستانكاری در معاملات است.
یك كارت بستانكاری هیچ بهره‌ای دربرندارد و مورد فروش را[تا دریافت]پول مشتری در حسابش نگاه می‌دارد(والبته شامل هیچ بهره‌ای نمی‌شود).مشكل این راه حل این است كه حساب بستانكاری معامله بری از ربا را فقط از طرف مشتری تأمین می‌نماید نه از طرف تاجر.تاجر هنوز باید درصدی هزینه برای هر معامله به مؤسسه اقتصادی ارائه كننده كارت بستانكاری بپردازد.
راه دیگر استفاده از الگوی معاملات اقتصادی اسلامی(IFTM)است كه یك الگوی تجارت الكترونیك جدید است كه از روشهای جایگزین و حلال(آنچه در قوانین اسلام مجاز است)برای تجارت استفاده می‌كند و بنابراین مسلمانان را قادر به خرید اینترنتی می‌نماید.یك مؤسسه اقتصادی،مبلغی به عنوان انجام خدمات به ازای حق المعامله الكترونیك دریافت می نماید.این مبلغ خدمات براساس هزینه‌های واقعی انجام معامله و نه یك درصد ثابت از معامله است.
این الگو فقط یك راه برای مسلمانان است كه می‌خواهند در بازار تجارت الكترونیك شركت نمایند.هرچند این راه حل پیچیده است و نیازمند ایجاد مؤسسات جدید اقتصادی است كه از[این]مدل اقتصادی استفاده نمایند.نكته‌ای كه باید از این مثال گرفته شود موانع واقعی مسلمانان برای كاربرد آزادانه اینترنت مانند جهان غرب است.
● منافع بالقوه اینترنت برای جوامع اسلامی
▪ فراهم كردن اطلاعاتی دربارهٔ اسلام
قرآن می‌گوید«مردم را به راه پروردگارت با نصایح خوب دعوت كن؛و با آنها با شیوه ی زیباسخن بگو»این امر خدا، كاربرد روشهای خردمندانه و ابزارهای نیكو برای انتقال پیام خدا را بیان می‌كند.
از نقطه نظر تاریخی،فرستاده بزرگ خداوند(محمد[ص])روشهای مختلفی برای آشنا كردن مردم و جوامع با دین اسلام را بكار برده است.در عصر حاضر نیز از فن‌آوری،رادیو،نوارهای صوتی و تلویزیون بطور گسترده برای انتشار قرآن، حدیث و تعالیم اسلامی در سراسر دنیا استفاده می گردد.
اخیراً اینترنت به عنوان پدیده ای مقرون به صرفه و سریعترین روش ارائه دانش،اطلاعات و اخبار به بیلیونها نفر در دنیا ظهور نموده است.اینترنت به همین صورت می تواند برای نشر عقاید و مذهب اسلامی بكار برود.بعلاوه مسلمانان بسادگی می‌توانند به غیر مسلمانان روش زندگی را بیاموزند و تلقی صحیح از اسلام را در دیدگان غرب عوض نمایند.
با اینترنت مسلمانان می‌توانند اطلاعات مهمی دربارهٔ اسلام كه در زندگی به آن احتیاج دارند را بدست آورند.بطور مثال می توانند اطلاعات مربوط به اوقات شرعی نماز،محل مساجد و بخشهایی از قرآن را بگیرند.همچنین می‌توانند اطلاعات دیگری را نیز كه مورد علاقه‌شان است مانند تحقیقات،ادبیات و آمار اسلامی را دریافت كنند.
دغدغه مسلمانان این است كه مطمئن شوند دانش دقیق و درست اسلام در اینترنت ارائه شده است.
مواردی از آیات ساختگی(و نسبت داده شده به )قرآن و احادیث از منابع بدون نام در اینترنت وجود داشته است.بنابراین به نظارت همیشگی درخصوص اطلاعات در مورد اسلام نیاز است تا اطلاعات گمراه كننده و ساختگی فوراً شناسایی و اصلاح گردد.كار سخت دوم،توسعه ساز و كار اعتبار دهی و صحت سنجی اطلاعات به خصوص در ترجمه قرآن و حدیث،قبل از قرارگیری برروی اینترنت است.
● فضای مجازی(Cyberspace)اسلامی
برخلاف تمام موانعی كه در بالا بدان اشاره نمودم،اسلام یك جلوهٔ واقعی در اینترنت است.با فراتررفتن از بی‌شمار سند[اینترنتی]كه با یك موتور جستجوی ساده میتوان یافت،هركسی از امكان حضور در یك فضای الكترونیك اسلامی برخوردار می گردد.
پایگاه‌های فراوانی وجودداردكه اطلاعات عمومی دربارهٔ اسلام را به نمایش می‌گذارد؛برای مثال[پایگاه] RSS(جامعه قرآن صانع)در آمریكای شمالی برای مسلمانان و غیرمسلمانان اطلاعاتی در مورد مسائل مختلف اسلامی را فراهم می‌آورد.
پایگاه‌های دیگری مثل Cybermuslim و Islamcity دربارهٔ اسلام اطلاعاتی مانند اوقات شرعی و تقویم اسلامی و ترجمه انگلیسی قرآن ارائه می‌كنند.پایگاه‌های متعدد دارای محتوی ویژه نیز میتوان یافت.به عنوان مثال پایگاه دانشگاه ایلیونز(UIUC) نه تنها حاوی مفاهیم پایه اسلام است بلكه دربارهٔ علوم جنین شناسی و ریاضیات مو به مو در قیاس با قرآن بحث می‌نماید.
[دربارهٔ]رسانه‌ها و مفاهیم سیاسی از یك دیدگاه یگانه اسلامی نیز[مطالبی] وجود دارد.حزب اسلامی بریتانیا پایگاه مخصوص خودش را دارد و نه فقط مسلمانان انگلستان بلكه جامعه عام بریتانیا را مخاطب قرار می‌دهد.
به همین صورت،[پایگاه] (Muslim Mdia I) یك پایگاه خبری در انگلستان است كه درخصوص اخبار جهان اسلام بحث می كند.این پایگاه دید متفاوتی در مورد اتفاقات جهان ارائه می‌كند.ممكن است برای غیرمسلمانان هم جالب و احتمالاً تحریك كننده باشد.
▪ ایجاد دنیای[مجازی]اسلامی
جماعت مسلمان در سراسر دنیا پراكنده است.برخی در مكانی زندگی می‌كنند كه مسلمانان در اكثریت‌اند و برخی در جایی كه در اقلیت‌اند.اینترنت می تواند در ایجاد جامعه یكپارچه برای تمامی مسلمانان كمك كند تا مسلمانان در آن با هم مرتبط بوده و اطلاعاتشان را سهیم شوند.جنبه‌هایی مثل اتاقهای گفتگو و مباحث اینترنتی به رابطه متقابل مسلمانان و ایجاد یك جامعه كمك می‌نماید.این[موضوع]بخصوص برای مسلمانانی كه در گروه‌های اقلیت زندگی می‌كنند برای ارتباط ضروری و سهیم شدن با كسانیكه از علائق مشابه با آنان برخوردارند،مهم است.این[موضوعات] شامل اطلاعاتی دربارهٔ خانه و سرزمین مادری و اطلاعاتی دربارهٔ اسلام است.
در اینترنت مسلمانان می توانند اجتماعاتی بوجود آورند كه درجای دیگر ایجاد آن دشواراست.راهی كه اینترنتی می‌گشاید برای مخالفت است.برای مثال الجزایری‌ها می توانند از پایگاه‌های اینترنتی متعددی بازدید نمایند كه بوسیله گروه‌های اسلامی ایجادشده‌اند كه ممنوعه‌اند و در داخل الجزایر از پایگاه خبری برخوردار نمی باشند. مانند جبهه اسلامی صلات(Front Islamique de salut)
●نتیجه‌گیری
مهمترین نتیجه این مقاله[بیان]ارتباط مذهب اسلام و نفوذ اسلام است.
دین اسلام ارزشهای فرهنگی و پایه‌های مذهبی‌ای دارد كه با اینترنت(و سایر جنبه‌های فن آوری اطلاعات)در تضاد است.بسیاری در دنیای اسلام از فقدان هویت به علت استحاله غربی شدن درهراس می باشند.درنتیجه،نفوذ اینترنت در كشورهای اسلامی درحال حاضر پائین است و به نسبت غرب باسرعت آهسته‌ای پیش می‌رود.این نتیجه‌گیری بوسیله تحلیلهای آماری تقویت می‌شود كه ثابت می كند كه هرچه درصد مسلمانان در كشوری بالاتر باشد درصد كاربران به اینترنت كمتر است.[این]بدان معنی است كه بین مذهب و اسلام و گسترش اینترنت همبستگی معكوس وجود دارد.
نتیجه دوم این مقاله بیان اثرات مستقیم و غیرمستقیم دین اسلام برنفوذ اینترنت است.در بیشتر موارد كشورهای اسلامی خصوصیات مردم شناختی‌ای دارند كه به عنوان موانعی در توسعه اینترنت شناخته می‌شوند.به طور مثال درآمد ناخالص داخلی پائین،میزان بالای بیسوادی و سطح پائین مردم سالاری.
در نتیجه یك اثر دوگانه بر اینترنت وجود دارد:
▪ اثر مستقیم تعارض دین اسلام با اینترنت
▪ اثرغیرمستقیم خصوصیات مردم شناختی كه نشر اینترنت را عقب نگه می‌دارد
با وجود اینكه وضعیت فعلی فن آوری اطلاعات در كشورهای اسلامی امیدواركننده نیست پیش‌بینی خوش‌بینانه این است كه این وضعیت در آینده تغییر خواهد نمود.یك علت این است كه حتی حكومتهای غیرمردم سالار نیز در حال درك فوائد بالقوه اینترنت برای كشورشان هستند و حتی امروزه می‌بینیم كه شروع به بازگشایی درهای كشور در استقبال از پدیده اینترنت كرده‌اند.علت دوم سودی است كه مسلمانان از دنیای[مجازی]واقعی می‌توانند ببرند و اكنون هم می‌برند مانند آموزش دین اسلام به غیرمسلمانان، ایجاد جوامع[مجازی]واقعی و دسترسی به اطلاعات ذی‌قیمت اسلامی.
من معتقدم هرچه پیش رویم قدرت بازار، شرایط فعلی را تغییر خواهد داد و ما كاربران بیشتری را در كشورهای اسلامی با مطالب اسلامی بر روی شبكه خواهیم دید.
توضیحات مختلفی برای این پدیده وجود دارد كه از آن میان می توان به درآمد ناخالص داخلی پائین، میزان بیسوادی بالا،ساختارهای سیاسی و غیره اشاره نمود كه این مقاله به طور خلاصه به برخی از آنها خواهد پرداخت.در عوض در این مقاله بر تاثیر مذهب بر گسترش اینترنت در كشورهای اسلامی تمركز شده است.
آیا مذهب اسلام می‌تواند توضیحی منطقی برای گسترش كند اینترنت باشد؟
من در ابتدا به بررسی ارتباط آماری درصد مسلمانان كشورهای مختلف و گسترش اینترنت می‌پردازم.سپس به دنبال دلایل فرهنگی و مذهبی‌ای كه مانع رشد اینترنت در كشورهای اسلامی می باشد،خواهم گشت.بخش آخر مقاله برفواید اجتماعی دنیای مجازی[اینترنت]برای مسلمانان به عنوان یك مسلمان تمركزدارد.
● مذهب اسلام – حقایق زیربنایی
اسلام كلمهٔ عربی به معنای صلح،خلوص،پذیرش و تسلیم است.اسلام به عنوان یك مذهب به دنبال تسلیم كامل و پذیرش تعالیم و ارشادات خداوند است.
۳/۱ میلیارد مسلمان درجهان وجود دارد(بیش از یك پنجم جمعیت دنیا)،كه ازنژادها،ملیتها وفرهنگهای مختلف از سراسرجهان هستند(ازجنوب فیلیپین تاسواحل غربی آفریقا).
حدود ۱۸% آنها در سرزمینهای عرب زندگی می‌كنند.بزرگترین جامعه اسلامی درجهان در اندونزی است و ساكنین بخشهای مهمی از قاره آسیا و آفریقا مسلمان می باشند.اقلیتهای قابل توجهی از مسلمانان دراتحاد جماهیراسبق شوروی،چین،آمریكای شمالی و جنوبی و اروپا یافت می‌شوند.
برای مسلمانان،اسلام هم مذهب است و هم شیوه زندگی.مسلمان كسی است كه آزادانه و با اراده شخصی،قدرت مطلق خداوندرا بپذیرد و با جدیت بكوشد كه زندگی‌اش را بطور كامل منطبق با تعالیم خداوند سازمان دهد.همچنین او برای ساختن ساختار اجتماعی‌ای كه ارشادات خداوند را منعكس كند فعالیت می‌كند.
قرآن آخرین كلام آشكار خداوند و منبع زیربنایی تعالیم و قوانین اسلام است.در آن به موضوعات مختلفی اعم از فواید اساسی اسلام،اخلاق،پرستش،دانش،خرد،ارتباط انسان و پروردگار،و روابط انسانها پرداخته شده است..
تعالیم قابل فهم درباره شیوه صحیح اجرای عدالت اجتماعی،سیاست،اقتصاد،قانون‌گذاری،قضا،حقوق و روابط بین‌الملل قسمت مهمی از قرآن است. حدیث،تعالیم،قول و فعل محمد پیامبر(ص)است كه دقیقاً بوسیله اصحابش نقل و گردآوری شده است.آنها آیات قرآن را شرح و كامل نموده و نمونه خوبی برای هدایت مسلمانان فراهم می كنند.قانون اسلام قانون مذهب اسلام است كه به عربی به آن الشریعت گفته می شود كه حاكم برزندگی مسلمانان است و مسلمانان آن را تجسم اراده ی خداوند می‌دانند.
● رابطه میان اسلام،علم و تكنولوژی
اسلام كاربرد علم و منطق را تشویق می نماید.تحصیل علم برای هر زن و مرد مسلمان واجب است.در اسلام علم و فن‌آوری باید برای اهداف اخلاقی بكار رود و در خدمت نیازهای قانونی بشر باشد.بعلاوه هردو اینها بعنوان راه‌هایی برای فهم و دیدن قدرت وجلال خداوند درنظرگرفته می‌شوند.مراجع زیادی در قرآن و حدیث درباره اهمیتی كه اسلام برای تعقیب دانش و فهم طبیعت و جهان قائل است،وجود دارد.اسلام همچنین مشوق روش علمی تحقیق است. در عربی دانش و علم هم معنی هستند.
عظمت علم اسلامی در گذشته بخوبی شناخته شده است.طی سالهای ۷۵۰ تا ۱۰۵۰ پس از میلاد،درك و دست‌آوردهای عالی در حوزه ی مسائل طبیعت شامل جغرافیا، فلسفه، فیزیك،ریاضیات، نجوم و طب كشف شد.
علم و صنعت اسلامی محرك رنسانس اروپا بود اما همان زمان از پیشرفت باز ایستاد و عقب ماند.علت اصلی این اتفاق وجود تضاد میان فقها و دانشمندان بود.تلقی نادرست عموم از تحصیلات و تحقیقات علمی غربی به نفی آن در جهان اسلام منجر شد و آموزش و تحقیقات علمی به پائین‌ترین سطح تنزل نمود.
قرن بیستم شاهد تغییرات جهانی سریع و بی‌سابقه بود.جهان اسلام در كشمكش چگونگی انطباق[این]تغییرات با جامعه و زندگی مسلمانان قرارگرفته است و بر سراهمیت دو موضوع تجدد و اصالت‌ها كه گاهی مخالف هم[در نظر گرفته می‌شوند]چالشی به پا شد.از یك سو زندگی مدرن مجموعه‌ای از مفاهیم به روز را دربرداشت كه مطابق فرضیات علمی و نظریات انسان نوین بود كه مجموعاً نسبت به جنبه عقلانی ارضا كننده تر بود.
ازسوی دیگر برخی مدعی بودند كه ضروری است تمامیت[و اصالت]در برابر تغییرات سریع و ذاتاً عمیق حفظ شود.آنها تغیرات را[به منزلهٔ]تحریف ارزشهای فرهنگی اصیل اسلامی می‌دیدند.
پاسخهای متفاوتی در جهان اسلام برای چگونگی تجمیع تجدد و روش زندگی اسلامی وجود دارد.از یك طرف گروهی به كلی ایمان را پس زدند و زندگی بدون دین را پذیرفتند.از طرف دیگر بنیادگراها با هر نوع تجدد و به دنبال آن با ارزشهای غربی مخالف بودند.انتخابهای مختلف در این دو راهی طبیعتاً به درجات مختلفی از پذیرش تجدد در كل و پذیرش علم و صنعت بطور خاص انجامید.یك مثال از رویكرد روشنفكرانه،بانك توسعه ی اسلامی است كه گسترش یافت و از یك الگوی ویژه تبعیت نمود.از آنجا كه علم نوین با ساختارهای زیربنایی اسلام[قوانین و اصول قرآن و قوانین نگاشته شده در حدیث]تضاد ندارد و برای خوبی و بهبود[زندگی]بشر است؛زیانبار،مخرب و آسیب‌زا نبوده و در نتیجه برای اقتباس در هر جامعه اسلامی مناسب است.
● اسلام و اینترنت
▪ گسترش اینترنت در جامعه ی اسلامی
برای تحلیل ارتباط اسلام و گسترش اینترنت،تمام كشورهای اسلامی را به عنوان اعضای گروه مورد مطالعه انتخاب نمودم.كشور اسلامی[در اینجا]كشوری است كه معادل یا بیشتر از ۷۵% جمعیت آن مسلمان باشد.فرضیه ی من این بود كه میزان گسترش اینترنت در كشورهایی كه بیش از ۷۵% جمعیتشان مسلمان است باید به نوعی متأثر از عقاید مذهبی باشد.از این گذشته اگر بتوان سایر عوامل تأثیر گذار را خنثی نمود،می توان امكان اثر اسلام در این كشورها بر گسترش اینترنت را بازیافت.
۳۶ كشور با معیار من مطابق بودند(یعنی معادل یا بیشتر از ۷۵% جمعیت آنها مسلمان بود).آنچه كه جالب است و ممكن است به تحلیل ما كمك كند آن است كه این كشورها از نظر خصوصیات مردم شناختی و سیاسی بسیار متفاوتند.آنها در چهار منطقه ی جهان(آسیا،آفریقا،اروپای شرقی و خاورمیانه)واقع گردیده اند.
بعضی از آنها مردم سالار و برخی كمتر مردم سالارند،برخی حكومتهای اسلامی داشته و برخی دین و حكومت را جدا كرده و اكثریت سنی یا شیعه داشته و فقیر یا غنی هستند من از این تفاوتها در تحلیلهایم استفاده نمودم. فرضیه من این بود كه اگر كشورهای مختلف با خصوصیات متفاوت همگی رشد پائینی از اینترنت داشته باشند،یك توضیح منطقی می‌تواند وجه اشتراك آنها[یعنی]اسلام باشد.
مثال روشن این تفاوتها سرانه درآمد ناخالص داخلی است.ثروتمندترین كشورها در این گروه كویت و قطر به واسطه منابع طبیعیشان یعنی نفت می باشند كه سرانه درآمد ناخالص داخلی آنها بسیار بالا است(به ترتیب ۲۵۰۳۱۴ دلار و ۲۰۹۸۷ دلار).این درحالیست كه سرانه درآمد ناخالص داخلی باقی كشورها زیر۲۰۰۰۰ دلار است و ۳۰ كشور از این ۳۶ كشور سرانه درآمد ناخالص داخلی كمتر از ۱۰۰۰۰ دلار دارند.این كشورها با وجود تمام این تفاوتها،خصوصیات مشتركی هم دارند.من می‌خواهم به وجه تشابه مهمی كه بر گسترش اینترنت اثر دارد اشاره كنم(كه در ادامه درباره آن بحث می‌كنم):
▪ سطح پائین مردم سالاری
موسسه آزادی،شاخص مردم سالاری را به درجات یك(بالا)تا۷(پائین) تقسیم می‌نماید.همانطور كه در ذیل بحث می‌كنم،حكومتهای غیرمردم سالار برگسترش اینترنت اثر[منفی]پایداری دارند.
قدم بعدی من این بود كه به توزیع مذهبی در كشورها توجه نمایم.تمام این كشورها حداقل ۷۵% مسلمان دارند ولی آنها در توزیع فرقه‌های اسلام(شیعه و سنی) و اقلیتهای دینی تفاوت درند(در خاورمیانه بیشتر یهودیان و مسیحیان و در آسیا بیشتر هندوها و بودائیها حضور دارند).
من در تحلیلهایم به متغیرهای وابسته به فن‌آوری اطلاعات كه می‌تواند نمایانگر نفوذ فن‌آوری اطلاعات(IT)در كشورهای اسلامی باشد توجه كردم.علاوه برمتغیرهایی نظیر درصد جمعیت دارای ارتباط با شبكه ی آن لاین، كامپیوتر شخصی وخطوط تلفن به ازای هر فرد،من همچنین به شاخص رسانه‌های قدیمی همچون(روزنامه‌ها،رادیو،تلویزیون و تلفن)توجه نمودم.علت این بود كه مطالعه نشان می‌داد تكنولوژی نوین از پی تكنولوژی قدیمی می‌آید.
در كشورهایی كه گسترش رادیو،تلویزیون و تلفن با رشد چشمگیری مواجه است بیشتر احتمال دارد كه یك فن‌آوری دیجیتال (digital) مانند اینترنت و تلفنهای همراه سریعتر منتشر شود.روند گسترش اینترنت در كشورهای اسلامی بسیار آرام است.بالاترین درصد جمعیت مرتبط با اینترنت در امارات متحده عربی است كه كمتر از ۱۰% (۸/۸% ) است.میانگین افراد مرتبط با اینترنت در كشورهای اسلامی ۵۸/۱ % است.این عدد به وضوح در مقایسه با میانگین[مشابه]در كشورهای در حال توسعه(۱۹%) و به نسبت سایر مناطق جهان پائین است.
● دین اسلام و گسترش اینترنت
برای كشف اینكه آیا بین اسلام و گسترش اینترنت ارتباط وجود دارد یا خیر من به ۱۶۵ كشور سراسر جهان توجه نمودم.ارتباط بین درصد مسلمانان بر كشور و جمعیت مرتبط با اینترنت با آن كشور را مورد تحلیل قرار دادم.یك ارتباط منفی(معكوس)ضعیف بین این دو متغیر پیدا كردم (۲۵/۰-).
در مرحله بعد،اجرای مدل آماری رگرسیون به نسبت درصد جمعیت مرتبط با اینترنت به عنوان متغیر وابسته(Y) و درصد مسلمانان بر كشور به عنوان متغیر مستقل(X) بود.دریافتم كه ضریب(اثر)دین اسلام در گسترش اینترنت (۰۳/۰-) است و این بدان معنی است كه هرچه درصد مسلمانان یك كشور بیشتر باشد میزان گسترش اینترنت(با میزان اطمینان ۹۵% )كمتر است.
توضیحات دیگر در خصوص نرخ گسترش اینترنت
▪ رسانه‌های سنتی
ارتباط قدرتمندتری بین رسانه های سنتی و رسانه جدید با[ضریب]همبستگی ۸۲/۰ بدست آوردم.دریافتم كه انتشار رسانه های سنتی نیز در كشورهای اسلامی پائین است.شاخص رسانه سنتی بین۰ تا ۱۲۰ است(كه در ایالات متحده ۶۵/۱۰۰ می‌باشد).میزان متوسط «رسانه سنتی» در كشورهای اسلامی ۹/۱۲ است كه اساساً ناچیز است.این می‌تواند دلیل دیگری بر كندی گسترش «رسانه جدید» باشد.هر چند ممكن است كه علتش(بجر اسلام)كه باعث كندی گسترش «رسانه های جدید» شده است علت دیگر،كندی میزان انتشار رسانه‌های سنتی نیز باشد.
▪ قوانین حكومتی
همانطوركه در بالا اشاره شد،تمام كشورهای اسلامی حكومتهای نسبتاً غیرمردم سالاردارند(برخی دولتها كلاً غیرمردمی‌اند و برخی تنها در بخشهایی آزاداند).در این كشورها تمام حكومتها،بطور مستقیم یا غیرمستقیم انواعی از تعدیلات و بازرسیها را بر استفاده از اینترنت تحمیل می‌نمایند و این نظارتها مجدداً به طورمستقیم یاغیرمستقیم برگسترش اینترنت مؤثرند.اثرمستقیم زمانی است كه حكومت اجازه استفاده آزاد از اینترنت را نمی‌دهد.اثر غیرمستقیم زمانی است كه دولت هزینه ارتباطات اینترنتی را بالا نگه داشته و شهروندان از پی مخارج استفاده از اینترنت برنمی‌آیند.[ریشه ی]برخی از دلایل رسمی تعدیلات اینترنت در فرهنگ اسلامی است و حكومتها می خواهند از ورود اطلاعات غیراخلاقی(مثلاً مستهجن نگاری)به داخل كشور ممانعت به عمل آورند.
هرچند در برخی موارد،دلایل مذهبی تنها بهانه‌ای برای نیاز حكومت به سركوب نمودن مخالفان خود است در كشورهایی كه حكومت،سخنان منتقدان را سانسور یا محكوم می نماید،شكی نیست كه روند گسترش اینترنت كند شده است زیرا كسانیكه در راس قدرت‌اند می ترسند كه دسترسی آزاد به اینترنت نظارت دولت بر اطلاعات را تضعیف نماید.
مقامات سعودی درسال ۱۹۹۸ بطور مبهم بیان داشتند كه تأخیر مداوم در گشایش اینترنت برای دسترسی همگانی برای یافتن ابزاری بوده است كه اولیای امور بتوانند جریان اطلاعات ناخواسته را مسدود نمایند.
● ابزارهای حكومت برای [اعمال] محدودیت
حكومتهای اسلامی شیوه‌های گوناگونی را برای محدود كردن جریان اطلاعات اینترنتی آن لاین(online) بكار بسته‌اند.برخی دولتها (مثلاً عراق) دسترسی عمومی اشخاصی به اینترنت را ممنوع كرده‌اند.
حتی حكومتهایی كه ظاهراً دسترسی محلی عمومی به اینترنت را مجاز دانسته‌اند انواعی از روشها را برای تعدیل آن به كار بسته اند.گروه جهانی مدافع آزادی اینترنت روشها را به چهار دسته ذیل تقسیم می‌نماید:
▪ قوانین ویژه اینترنت
▪ استفاده از قانونهای موجود
▪ مجوزها و تعهدها مبتنی بر محتوای[مطالب اینترنت]كه برای استفاده‌كنندگان و ارائه كنندگان خدمات اینترنتی بكار می‌رود
▪ كاربرد اجباری و ابزارهای فیلتر كردن،طبقه‌بندی و برچسب گذاری محتوایی
عربستان سعودی،یمن،و امارات متحده عربی نظارت خود را از طریق خدمات دهندگان حدواسط (Proxy Servers) اعمال می‌كند.[اینها]ابزارهایی هستند كه بین كاربران نهایی و اینترنت به منظور فیلتر و مسدود كردن موضوعات ویژه قرار می‌گیرند.كشور تونس دقیق‌ترین قانون ویژه اینترنت را وضع نموده است كه عمدتاً برای اطمینان از عدم گریز مطالب اینترنتی از نظارت شدید دولت بر مطالب سایر رسانه‌ها طراحی شده است.بعلاوه در كشورهایی كه قوانین مخصوص به اینترنت وضع نشده‌اند قوانین نوشته و نانوشته محدود كننده ی آزادی بیان و مطبوعات اثر رعب‌آوری برآنچه كه دراینترنت بیان می‌شود،دارد،بخصوص درگفتگوی افراد در تالارهای گفتگو در كشورهایی كه حكومت معمولاً تلفن مخالفان را كنترل می نماید،این ظن در كاربران اینترنت وجود دارد كه حق حریم خصوصی نامه نگارنده با وجود نظارت دولت بر برنامه‌های الكترونیك شكسته شود.به عنوان مثال یك شهروند بحرینی مظنون به ارسال الكترونیك اطلاعات «سیاسی» به مخالفان خارج از كشور بیش از یك سال در زندان به سر برد.
برای تحلیل ارتباط تعدیلات دولتی و گسترش اینترنت لازم است كه میزان این تعدیلات و بازرسیها مشخص شود كه البته كار دشواری است.در عوض من از شاخص موسسه خانه آزادی برای سطح آزادی در كشورها(جدول ۱)استفاده نمودم كه یك شاخص مركب از حقوق سیاسی و آزادی‌های مدنی است.
برخلاف حدسیات من،بین سطح دموكراسی و درصد مردم مرتبط با اینترنت رابطه ضعیفی وجود داشت(با[ضریب] همبستگی ۱۷/۰).
در كشورهایی كه بالاترین درجه آزادی(دموكراسی)وجود داشت(نظیر كشورهای اندونزی،اردن،كویت)درصد بالایی از مردم با اینترنت مرتبط نبودند(اردن و اندونزی۴/۰%).یك توزیع ممكن برای این نتیجه غیرمنتظره،فقدان تفاوت[قابل توجه]سطح آزادی این كشورها باشد.زمانیكه كه كشورهایی از سطح پائینی از آزادی برخوردارند(بین۰/۴ و ۰/۷)،این فقدان تفاوت كه حتی با گسترش اینترنت مقایسه می‌شود،همبستگی ضعیفی را نشان می‌دهد.
▪ ادبیات و غیرانگلیسی زبانها
حقیقت دیگری كه مانع گسترش اینترنت در كشورهای اسلامی شده است،تفوق مطالب اینترنتی انگلیسی زبان است. هرچند كه موضوعات عربی زبان رو به ازدیاد بوده و نرم‌افزارهای موجود عربی برای استفاده از شبكه ارتقاء یافته اند، كاربرانی كه انگلیسی صحبت نمی‌كنند،در توانایی برای دستیابی به منابع اینترنتی عقب می‌مانند.[البته]لازم است كه به پیشرفت اخیر توجه نمائیم.تقریباً تمام اطلاعات انگلیسی مربوط به اسلام در اینترنت توسط دانش‌آموزان مسلمان كه دركشورهای غربی مخصوصا آمریكا وانگلستان تحصیل می‌كنند،ایجاد شده است.
با این وجود،تعداد پایگاه‌های اینترنتی سازمانهای اسلامی محلی(Local Islamic Orgaisstion)كه از زبان محلی برای ارائه منابع به غیرانگلیسی زبانها استفاده می‌كنند،رو به افزایش است.
در یك مطالعه جامع جدید در مورد استفاده اینترنت درجهان عرب مشخص شد كه پایگاه‌های[اینترنتی]به زبان عربی بیشتر از پایگاه‌های عربی به زبان انگلیسی استفاده شده‌اند.در كشورهای اسلامی میزان بیسوادی بالا است.میزان متوسط بیسوادی در كشورهای اسلامی ۵/۶۵% است.همانطور كه می‌دانیم،اغلب اطلاعات در اینترنت بصورت نوشته هستند.حتی با وجود فن‌آوریهای نوین،هنوز مردم بیسواد نمی‌توانند[در اینترنت]آنچه را می خواهند جستجو كرده و بیابند.هرچند،رابطه قدرتمندی بین میزان بیسوادی و گسترش اینترنت دركشورهای اسلامی نیافتم(با [ضریب] همبستگی ۳/۰).
▪ قیمت كامپیوترهای شخصی،ارتباطات اینترنتی و تماسهای تلفنی
در بیشتر كشورهای دنیا كه اكنون رشد سریعی در اینترنت دارند،بخش ملی از میان كارهای دیگر،به ایجاد زیرساختهای شبكه‌های ارتباطات از راه دور،فراهم كردن سرمایه‌های اولیه،تعدیلات و معیارهای (استاندارد) و تشویق سرمایه‌گذاریهای خصوصی و آموزشهای كامپیوتر اولویت داده است.بنابراین دولتهایی كه طالب توسعه اینترنت هستند باید سیاستهای تشویقی بكار ببرند و از اعمال بازرسیها و محدودیت در دسترسی‌ها خودداری نمایند.تنها دولتهای محدودی از كشورهای اسلامی چنین راهی را[در پیش]گرفته‌اند.
علت احتیاجات متعدد به واسطه منابع محدود ملی می باشد.(كشورهای با درآمد ناخالص داخلی پائین اولویتهای دیگری[برای صرف بودجه] دارند).ترس از دست رفتن كنترل بر اطلاعات و تمایل به محافظت از منابع(انحصاری)تك قطبی ارتباطات راه دور كشور نیز[در این امر]دخلیل اند.
در بسیاری ازكشورها،مالیت ها و سیاستهای ارتباطات از راه دور به افزایش[حق]اشتراك اینترنت منجر گردیده و منتج به استفاده كمتر از این پدیده می گردد.وقتی به قیمت استفاده از اینترنت توجه می‌كنم،باید،هم بهای ارتباط با خدمات دهندگان اینترنتی (ISP) و هم بهای ارتباط تلفن محلی را(برفرض اینكه خدمات دهندهٔ اینترنتی محلی موجود باشد) در نظر بگیریم.بعلاوه مهم است كه این قیمت را با درآمد طبقه متوسط جامعه مقایسه نمائیم.در بیشتر كشورهای اسلامی قیمت اشتراك اینترنت بخصوص وقتیكه سطح درآمد طبقه متوسط جامعه در نظر گرفته نشود، بسیار بالا است و بنابراین دلیل دیگری برای تسریع سیر نزولی اینترنت فراهم می‌آید.
● مثالهایی از ساختارهای قیمت گذاری كشورها
▪ اردن
در اوایل سال ۱۹۹۹ اشتراك ماهانه یك كاربر بهمراه هزینه تلفن به طور متوسط معادل ۷۰ دلار آمریكا بود.خدمات دهندگان خصوصی اینترنت خطوط خود را از شركت ارتباطات راه دور كشور[دولتی] می‌گرفتند و گرفتار سیاستهای قیمت‌گذاری بالای آن بودند.
▪ مراكش
در سال ۱۹۹۹ اشتراك اینترنت ماهانه مشتمل بر ۱۵ساعت ارتباط اینترنتی بعلاوه هزینه ارتباط تلفن(۲ دلار در ساعت) معادل ۲۰دلار آمریكا بود.این قیمت برای كشوری با یكی از پائین‌ترین سرانه‌های درآمد ناخالص داخلی(۳۱۰/۳ دلار) كاملاً گران است.
▪ عربستان سعودی
ساختار قیمت‌گذاری اشتراكات اینترنتی بوسیله«علم و صنعت ملك عبدالعزیز»(KACST) وضع شد.آنها پائین‌ترین قیمت ارائه خدمات اینترنت را ۵/۱ریال در ساعت و بالاترین قیمت را ۵/۴ریال تعیین كردند.همراه با[یك]هزینه ماهانه ثابت ۱۰۰ تا ۱۵۰ ریالی تلفن.ارتباطات اینترنتی در عربستان سعودی ۵/۴ ریال در ساعت هزینه دارد. ۵ ساعت در ماه استفاده از اینترنت،بین ۳۶ تا ۴۴ دلار آمریكا هزینه دارد.به علت نبود اطلاعات[كافی]در مورد هزینه‌های اشتراك اینترنت،نتوانستم ارتباط آن با گسترش اینترنت را بررسی نمایم.هرچند این ارتباط روشن و بی‌ابهام است.در عوض من ارتباط سرانه درآمد ناخالص داخلی و گسترش اینترنت را مورد تحلیل قرار دادم.
منطق پشت این[نظریه]آن بود كه حتی اگر كشورهای اسلامی هزینه ثابتی برای اشتراكات اینترنتی(مثلاً ۲۰ دلار آمریكا در ایالات متحده)داشته باشند،تفاوت درآمدهای بین این كشورها بر كاربرد اینترنت اثر می‌گذارد؛هرقدر كه كشور فقیرتر باشد،درصد افرادی كه از پس هزینه اینترنت بر می آیند كمتر است.
از آنجاكه می دانیم هزینه اینترنت در كشورهای اسلامی حتی از۲۰ دلار آمریكا هم بالاتر است بوسیله همبستگی بین سرانه در آمد ناخالص داخلی و گسترش اینترنت می توانیم اثر قیمتهای بالای اشتراك اینترنت را هم نشان دهیم.ارتباط قدرتمندی بین سرانه درآمدناخالص داخلی وگسترش اینترنت یافتم.(با[ضریب] همبستگی ۸۵/۰ ).● اعتراضات مذهبی به اینترنت و جامعه اطلاعات
▪ تعارض اسلام با تجدد«غرب»
حق آزادی بیان كه اكنون بطور گسترده درجهان واقعی پذیرفته شده است،منجر به عاملی می‌شود كه مردم دیندار از آن به ارزشهای مادی و آزاد ازدین (Secular) تعبیر می‌كنند و بنابراین فاقد حس سلسله مراتبی روحانی اخلاق و معنویت رسوم مذهبی است.بسیاری در جهان اسلام از فقدان هویت قریب الوقوع به واسطه استحاله غربی شدن می‌ترسند.خبرگزاری آشویتدپرس(در۱۷فوریه ۱۹۹۷)گزارش داد كه روزنامه دولتی عراق،«العبهودیه»،اینترنت را بعنوان «ابزاری آمریكایی برای وارد شدن به هر خانه‌ای در دنیا» متهم كرده است.
دولتها و حامیان آنها این آواها را برای توجیه شیوه نفوذی و پدرمآبانه خود در[دادن] اجازه عمومی برای دسترسی به اینترنت به صدا درآورده‌اند.به طور مثال از سخنگوی جامعه كامپیوتر كشور سوریه،كه بوسیله پسر رئیس جمهور اسبق حافظ الاسد اداره می‌شود،نقل شده كه گفته است:مشكل ما این است كه … ما جامعه‌ای سنتی هستیم و باید چیزی را كه نمی‌تواند با جامعه ما منطبق شود را بشناسیم.
گفته‌های مشابهی نیز از سعودی‌ها وجود دارد.صالح عبدالرحمن العادل رئیسkacst،گفته كه آنچه اینترنت ارائه می‌دهد عبارت است از«خدمت مهمی در پخش و توزیح اطلاعات»،و این درحالی است كه از جنبه منفی نیز برخوردار است كه با ایمان و رسوم اسلام عربی ما منافات دارد.
رئیس شركت فن‌آوری سعودی(Silkinet)،در توضیح تأخیرهایی در اجازه دسترسی محلی اینترنت،گفته است: «تلاشهایی درجهت فراهم كردن بهترین فن‌آوری مدرن انجام می‌شود،تا زمانیكه مطمئن باشیم با رسوم و فرهنگ منطقه منافات ندارد.»
▪ احساس اینكه تصویر اسلام در راه غرب قربانی می‌شود
بسیاری از مسلمانان احساس می‌كنند كه غرب با مكر و عامدانه به مسلمانان و دین اسلام تهاجم می‌كند.آنها فكر می‌كنند كه عقیدهٔ افراطی و تعصبی پنداشتن اسلام كه هم اكنون باعث مشكلاتی در عمده رسانه‌های مرسوم شده است با اینترنت فقط تشدید می‌شود.واقعیت این است كه اسلام بطور گسترده در شبكه مورد نقد و ایراد قرار گرفته است.
▪ فن‌آوریهای«حلال»(مجاز) درمقابل فن‌آوریهای«حرام» (غیرمجاز)
در شریعت(قانون اسلام)دستوراتی وجود دارد كه منافی كاربرد آزاد اینترنت است.مسلمانان كه زندگی روزانه‌شان را برطبق شریعت پیش می‌برند نیاز دارند كه راهی برای غلبه بر این مشكلات بیابند و از اینترنت بدون تخطی از قانون اسلام استفاده كنند.
● اسلام و تجارت الكترونیك
اصول شریعت،مسلمانان را از هر نوع بهره(ربا)در معاملات اقتصادی منع می‌نماید.مثلا ربا در قروض و ربا در فروش، بخصوص درمورد معاملات مدت‌دار.تقریباً تمام تجارتهای الكترونیك بوسیلهٔ كارتهای اعتباری انجام می شوند كه برای مسلمانان محتاط،حرام شرعی است(چیزی كه طبق قانون اسلام غیرمجاز و ممنوع است).[هر] مؤسسه اقتصادی معمولاً مبلغی برای فروشنده بعنوان«حق العمل»(كمیسیون)در هر معامله در نظر می‌گیرد كه این موضوع برای مسلمانان در استفاده از تجارت الكترونیك مشكل‌آفرین است. یك راه حل،استفاده از كارتهای بستانكاری در معاملات است.
یك كارت بستانكاری هیچ بهره‌ای دربرندارد و مورد فروش را[تا دریافت]پول مشتری در حسابش نگاه می‌دارد(والبته شامل هیچ بهره‌ای نمی‌شود).مشكل این راه حل این است كه حساب بستانكاری معامله بری از ربا را فقط از طرف مشتری تأمین می‌نماید نه از طرف تاجر.تاجر هنوز باید درصدی هزینه برای هر معامله به مؤسسه اقتصادی ارائه كننده كارت بستانكاری بپردازد.
راه دیگر استفاده از الگوی معاملات اقتصادی اسلامی(IFTM)است كه یك الگوی تجارت الكترونیك جدید است كه از روشهای جایگزین و حلال(آنچه در قوانین اسلام مجاز است)برای تجارت استفاده می‌كند و بنابراین مسلمانان را قادر به خرید اینترنتی می‌نماید.یك مؤسسه اقتصادی،مبلغی به عنوان انجام خدمات به ازای حق المعامله الكترونیك دریافت می نماید.این مبلغ خدمات براساس هزینه‌های واقعی انجام معامله و نه یك درصد ثابت از معامله است.
این الگو فقط یك راه برای مسلمانان است كه می‌خواهند در بازار تجارت الكترونیك شركت نمایند.هرچند این راه حل پیچیده است و نیازمند ایجاد مؤسسات جدید اقتصادی است كه از[این]مدل اقتصادی استفاده نمایند.نكته‌ای كه باید از این مثال گرفته شود موانع واقعی مسلمانان برای كاربرد آزادانه اینترنت مانند جهان غرب است.
● منافع بالقوه اینترنت برای جوامع اسلامی
▪ فراهم كردن اطلاعاتی دربارهٔ اسلام
قرآن می‌گوید«مردم را به راه پروردگارت با نصایح خوب دعوت كن؛و با آنها با شیوه ی زیباسخن بگو»این امر خدا، كاربرد روشهای خردمندانه و ابزارهای نیكو برای انتقال پیام خدا را بیان می‌كند.
از نقطه نظر تاریخی،فرستاده بزرگ خداوند(محمد[ص])روشهای مختلفی برای آشنا كردن مردم و جوامع با دین اسلام را بكار برده است.در عصر حاضر نیز از فن‌آوری،رادیو،نوارهای صوتی و تلویزیون بطور گسترده برای انتشار قرآن، حدیث و تعالیم اسلامی در سراسر دنیا استفاده می گردد.
اخیراً اینترنت به عنوان پدیده ای مقرون به صرفه و سریعترین روش ارائه دانش،اطلاعات و اخبار به بیلیونها نفر در دنیا ظهور نموده است.اینترنت به همین صورت می تواند برای نشر عقاید و مذهب اسلامی بكار برود.بعلاوه مسلمانان بسادگی می‌توانند به غیر مسلمانان روش زندگی را بیاموزند و تلقی صحیح از اسلام را در دیدگان غرب عوض نمایند.
با اینترنت مسلمانان می‌توانند اطلاعات مهمی دربارهٔ اسلام كه در زندگی به آن احتیاج دارند را بدست آورند.بطور مثال می توانند اطلاعات مربوط به اوقات شرعی نماز،محل مساجد و بخشهایی از قرآن را بگیرند.همچنین می‌توانند اطلاعات دیگری را نیز كه مورد علاقه‌شان است مانند تحقیقات،ادبیات و آمار اسلامی را دریافت كنند.
دغدغه مسلمانان این است كه مطمئن شوند دانش دقیق و درست اسلام در اینترنت ارائه شده است.
مواردی از آیات ساختگی(و نسبت داده شده به )قرآن و احادیث از منابع بدون نام در اینترنت وجود داشته است.بنابراین به نظارت همیشگی درخصوص اطلاعات در مورد اسلام نیاز است تا اطلاعات گمراه كننده و ساختگی فوراً شناسایی و اصلاح گردد.كار سخت دوم،توسعه ساز و كار اعتبار دهی و صحت سنجی اطلاعات به خصوص در ترجمه قرآن و حدیث،قبل از قرارگیری برروی اینترنت است.
● فضای مجازی(Cyberspace)اسلامی
برخلاف تمام موانعی كه در بالا بدان اشاره نمودم،اسلام یك جلوهٔ واقعی در اینترنت است.با فراتررفتن از بی‌شمار سند[اینترنتی]كه با یك موتور جستجوی ساده میتوان یافت،هركسی از امكان حضور در یك فضای الكترونیك اسلامی برخوردار می گردد.
پایگاه‌های فراوانی وجودداردكه اطلاعات عمومی دربارهٔ اسلام را به نمایش می‌گذارد؛برای مثال[پایگاه] RSS(جامعه قرآن صانع)در آمریكای شمالی برای مسلمانان و غیرمسلمانان اطلاعاتی در مورد مسائل مختلف اسلامی را فراهم می‌آورد.
پایگاه‌های دیگری مثل Cybermuslim و Islamcity دربارهٔ اسلام اطلاعاتی مانند اوقات شرعی و تقویم اسلامی و ترجمه انگلیسی قرآن ارائه می‌كنند.پایگاه‌های متعدد دارای محتوی ویژه نیز میتوان یافت.به عنوان مثال پایگاه دانشگاه ایلیونز(UIUC) نه تنها حاوی مفاهیم پایه اسلام است بلكه دربارهٔ علوم جنین شناسی و ریاضیات مو به مو در قیاس با قرآن بحث می‌نماید.
[دربارهٔ]رسانه‌ها و مفاهیم سیاسی از یك دیدگاه یگانه اسلامی نیز[مطالبی] وجود دارد.حزب اسلامی بریتانیا پایگاه مخصوص خودش را دارد و نه فقط مسلمانان انگلستان بلكه جامعه عام بریتانیا را مخاطب قرار می‌دهد.
به همین صورت،[پایگاه] (Muslim Mdia I) یك پایگاه خبری در انگلستان است كه درخصوص اخبار جهان اسلام بحث می كند.این پایگاه دید متفاوتی در مورد اتفاقات جهان ارائه می‌كند.ممكن است برای غیرمسلمانان هم جالب و احتمالاً تحریك كننده باشد.
▪ ایجاد دنیای[مجازی]اسلامی
جماعت مسلمان در سراسر دنیا پراكنده است.برخی در مكانی زندگی می‌كنند كه مسلمانان در اكثریت‌اند و برخی در جایی كه در اقلیت‌اند.اینترنت می تواند در ایجاد جامعه یكپارچه برای تمامی مسلمانان كمك كند تا مسلمانان در آن با هم مرتبط بوده و اطلاعاتشان را سهیم شوند.جنبه‌هایی مثل اتاقهای گفتگو و مباحث اینترنتی به رابطه متقابل مسلمانان و ایجاد یك جامعه كمك می‌نماید.این[موضوع]بخصوص برای مسلمانانی كه در گروه‌های اقلیت زندگی می‌كنند برای ارتباط ضروری و سهیم شدن با كسانیكه از علائق مشابه با آنان برخوردارند،مهم است.این[موضوعات] شامل اطلاعاتی دربارهٔ خانه و سرزمین مادری و اطلاعاتی دربارهٔ اسلام است.
در اینترنت مسلمانان می توانند اجتماعاتی بوجود آورند كه درجای دیگر ایجاد آن دشواراست.راهی كه اینترنتی می‌گشاید برای مخالفت است.برای مثال الجزایری‌ها می توانند از پایگاه‌های اینترنتی متعددی بازدید نمایند كه بوسیله گروه‌های اسلامی ایجادشده‌اند كه ممنوعه‌اند و در داخل الجزایر از پایگاه خبری برخوردار نمی باشند. مانند جبهه اسلامی صلات(Front Islamique de salut)
●نتیجه‌گیری
مهمترین نتیجه این مقاله[بیان]ارتباط مذهب اسلام و نفوذ اسلام است.
دین اسلام ارزشهای فرهنگی و پایه‌های مذهبی‌ای دارد كه با اینترنت(و سایر جنبه‌های فن آوری اطلاعات)در تضاد است.بسیاری در دنیای اسلام از فقدان هویت به علت استحاله غربی شدن درهراس می باشند.درنتیجه،نفوذ اینترنت در كشورهای اسلامی درحال حاضر پائین است و به نسبت غرب باسرعت آهسته‌ای پیش می‌رود.این نتیجه‌گیری بوسیله تحلیلهای آماری تقویت می‌شود كه ثابت می كند كه هرچه درصد مسلمانان در كشوری بالاتر باشد درصد كاربران به اینترنت كمتر است.[این]بدان معنی است كه بین مذهب و اسلام و گسترش اینترنت همبستگی معكوس وجود دارد.
نتیجه دوم این مقاله بیان اثرات مستقیم و غیرمستقیم دین اسلام برنفوذ اینترنت است.در بیشتر موارد كشورهای اسلامی خصوصیات مردم شناختی‌ای دارند كه به عنوان موانعی در توسعه اینترنت شناخته می‌شوند.به طور مثال درآمد ناخالص داخلی پائین،میزان بالای بیسوادی و سطح پائین مردم سالاری.
در نتیجه یك اثر دوگانه بر اینترنت وجود دارد:
▪ اثر مستقیم تعارض دین اسلام با اینترنت
▪ اثرغیرمستقیم خصوصیات مردم شناختی كه نشر اینترنت را عقب نگه می‌دارد
با وجود اینكه وضعیت فعلی فن آوری اطلاعات در كشورهای اسلامی امیدواركننده نیست پیش‌بینی خوش‌بینانه این است كه این وضعیت در آینده تغییر خواهد نمود.یك علت این است كه حتی حكومتهای غیرمردم سالار نیز در حال درك فوائد بالقوه اینترنت برای كشورشان هستند و حتی امروزه می‌بینیم كه شروع به بازگشایی درهای كشور در استقبال از پدیده اینترنت كرده‌اند.علت دوم سودی است كه مسلمانان از دنیای[مجازی]واقعی می‌توانند ببرند و اكنون هم می‌برند مانند آموزش دین اسلام به غیرمسلمانان، ایجاد جوامع[مجازی]واقعی و دسترسی به اطلاعات ذی‌قیمت اسلامی.
من معتقدم هرچه پیش رویم قدرت بازار، شرایط فعلی را تغییر خواهد داد و ما كاربران بیشتری را در كشورهای اسلامی با مطالب اسلامی بر روی شبكه خواهیم دید.
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر