تاثير اينترنت و كامپيوتر بر كودكان و نوجوانان

چكيده:
فناوري كامپيوتر بطور وسيع در جامعه گسترش پيدا كرده است و با تمامي جنبه هاي زندگي از مدرسه تا محل كار، خدمات بانكي، خريد و فروش، پرداخت ماليات و حتي راي گيري تلفيق شده است. امروزه اين فناوري نقش مهمي در زندگي كودكان ايفاء مي كند واين نقش بسرعت در حال افزايش است. بطوريكه تعداد كودكان 17-2 سال كه كامپيوتر را در منزل استفاده مي كنند از 48% در سال 1996 به 70% در سال 2000 صعود كرده است. استفاده از اينترنت نيز از 15% به 52% دراين دور‌ه 5 ساله افزايش پيدا كرده است. اما آيا اين فناوري زندگي كودكان را بهبود مي بخشد.
علي رغم جنبه هاي مثبت از قبيل جنبه هاي آموزشي و ارائه خدمات ارتباطي و ... رايانه و اينترنت جنبه هاي منفي نيز دارد. استفاده كنترل نشده كامپيوتر بويژه وقتي با ديگر فناوري ها از قبيل تلويزيون همراه باشد كودك را در معرض خطر اثرات مضر آن بر تكامل فيزيكي، اجتماعي و رواني قرار مي دهد. كه از آنها مي توان به مشكلات بينايي، صدمات سيستم اسكلتي، چاقي، اثر بر مهارتهاي اجتماعي، مشكلات ارتباطي در خانواده و اعتياد الكترونيكي اشاره كرد.در صورتيكه كامپيوتر صحيح استفاده شود اثرات مثبتي دارد . با رعايت نكاتي هنگام استفاده از كامپيوتر مي توان مطمئن شد كه استفاده از كامپيوتر زندگي كودكان را در حال و آينده بهبود مي بخشد.از آنجائيكه كامپيوتر در همه جاي زندگي حاضر است، مهم است كه بفهميم چگونه اين تكنووژي مي تواند رشد و تكامل كودكان را بهبود ببخشد يا منحرف كند.

كليدواژه‌ها: كامپيوتر- اينترنت- كودكان – نوجوانان

مقدمه:
فناوري كامپيوتر بطور وسيع در جامعه گسترش پيدا كرده است و با تمامي جنبه هاي زندگي از مدرسه تا محل كار، خدمات بانكي، خريد و فروش، پرداخت ماليات و حتي راي گيري تلفيق شده است(1). مهمترين تغييراتي كه اين فن آوري بوجود آورده بوسيله مارشال مك لوهان در يك عبارت خلاصه شده است و آن تبديل جهان به يك دهكده جهاني است. بدين معنا كه مردم نقاط مختلف در كشورهاي سراسر كره زمين به مثابه يك دهكده امكان برقراري ارتباط با يكديگر و اطلاع از اخبار و رويدادهاي جهاني را دارند(2). امروزه اين فناوري نقش مهمي در زندگي كودكان ايفاء مي كند واين نقش بسرعت در حال افزايش است(3). بطوريكه تعداد كودكان 17-2 سال كه كامپيوتر را در منزل استفاده مي كنند از 48% در سال 1996 به 70% در سال 2000 صعود كرده است. استفاده از اينترنت نيز از 15% به 52% دراين دور‌ه 5 ساله افزايش پيدا كرده است. سرعت انتشار اينترنت 9 برابر سريعتر از راديو، 4 برابر سريعتر از كامپيوترهاي شخصي و سه برابر سريعتر از تلويزيون بوده است(1). تحقيقات دلالت دارد كه 149 ميليون نفر در سراسر دنيا به شبكه اينترنت مرتبط هستند كه به ميزان 12% در هر ماه افزايش پيدا مي كند(4). بررسي هاي آماري در سال 2000 بيانگر اين مطلب است كه كودكان سن 7-2 سال بطور متوسط 34 دقيقه در روز از كامپيوتر استفاده مي كنند كه اين زمان با افزايش سن طولاني تر مي شود(5-2 سالگي 27 دقيقه در روز، 11-6 سالگي 49 دقيقه در روزو 17-12 سالگي 63 دقيقه در روز) (1).
بطور متوسط كودكان آمريكايي 3-1 ساعت درروز از كامپيوتر براي انجام تكاليف مدرسه، صحبت با دوستان بطور آن لاين و بازي كردن استفاده مي كنند.90% كودكان سن مدرسه در اين كشور به كامپيوتر دسترسي دارند(5).

كشور ما از نظر بهره مندي از اينترنت در بين 178 كشور جهان رتبه 87 را دارد كه بر اساس طبقه بندي اتحاديه جهاني مخابرات جزء كشورهاي متوسطبشمار مي رود. 35% استفاده كنندگان اينترنت را قشر جوان تشكيل مي دهند و ميانگين صرف شده براي اينترنت 52 دقيقه در هفته بوده است(2).
اما آيا فناوري كامپيوتر زندگي كودكان را بهبود مي بخشد؟ از آنجائيكه كامپيوتر در همه جاي زندگي حاضر است، مهم است كه بفهميم چگونه اين تكنووژي مي تواند رشد و تكامل كودكان را بهبود ببخشد يا منحرف كند.

روش كار:
با استفاده از تايپ كلمات كليدي در قسمت جستجوي سايتهاي yahoo و google ونيز مطالعه كتب موجود در كتابخانه ، مطالب مربوط به تاثير اينترنت بر كودكان ونوجوانان كه معتبر بوده و قبلا در مجلات وكتب چاپ شده بود جمع آوري شده و بصورت مقاله تدويني حاضر جمع بندي و خلاصه گرديد.

محتوي:
علي رغم جنبه هاي مثبت از قبيل جنبه هاي آموزشي و ارائه خدمات ارتباطي...رايانه و اينترنت جنبه هاي منفي نيز دارند(6). استفاده كنترل نشده از كامپيوتر بويژه وقتي با ديگر فناوري ها از قبيل تلويزيون همراه باشد كودك را در معرض خطر اثرات مضر آن بر تكامل فيزيكي، اجتماعي و رواني قرار مي دهد. فعاليت فيزيكي و تعاملات اجتماعي براي سلامت و خلاقيت كودك ضروري است در حاليكه اگر كودك مدت زمان زيادي را در مقابل صفحه كامپيوتر بگذراند او را از ورزش و ديگر فعاليتهاي كه براي تكامل وي مفيد مي باشد بي بهره مي كند. بعلاوه كودكان ممكن است در معرض محتويات خشن و جنسي كه در حد سن آنها نيست قرار گيرند(1). دسترسي به چنين مطالبي ممكن است كاملا تصادفي يا عمدي باشد. هر دو اين طريق دستيابي مورد توجه متخصصان بوده است و هشدارهاي مكرر داده شده كه صدمات بهداشت رواني از طريق اين گونه برنامه ها به كودكان و نوجوانان بويژه در ايجاد مسائلي مانند انحرافات جنسي، خشونت، اعتياد، رفتارهاي ضد اجتماعي، سست شدن مباني خانواده، اشاعه جرم و جنايت در طيف وسيع در بسياري موارد جبران ناپذير است(6).اين مشكلات را مي توان در سه گروه فيزيكي، اجتماعي و رواني طبقه بندي نمود كه در ذيل به شرح آنها مي پردازيم.

مشكلات جسمي:
مشكلات بينايي:
به اعتقاد پزشكان كودكاني كه به مدت طولاني از كامپيوتر استفاده مي كنند در معرض خطر نزديك بيني قرار مي گيرند(7). اگرچه 70% بزرگسالاني كه به دليل نگاه ممتد به صفحه مانيتور و كار طولاني مدت با كامپيوتر به علائم سندرم بينايي كامپيوتر مبتلا هستند(8) تحقيقات نشان داده است كه كودكان بدلايل ذيل براي ابتلا به اين سندرم مستعدتر هستند:
- عدم توجه به مسائل بهداشتي و سلامت خود. ممكن است ساعتها در مقابل صفحه كامپيوتر بنشينند و بر آن تمركز كنند.
- عدم بيان مشكلات بينايي توسط كودكان و ناديده گرفتن آنها.
- ايستگاههاي كاري كامپيوتر اغلب متناسب با وضيعت بالغين طراحي مي شود و براي كودكان مناسب نمي باشد.
براي پيشيگري از سندرم بينايي كامپيوتر در كودكان بايد:
- قبل از شروع مدرسه معاينه كاملي از چشم كودكان از نظر ديد نقاط دور و نزديك صورت گيرد.
- ايستگاههاي كاري كامپيوتر متناسب با وضيعت كودكان طراحي شود.
- فاصله بين مانيتور و چشم كودك 28-18 اينچ توصيه مي شود. فاصله كمتر از 18 اينچ براي كودكان مضر است.
- والدين بايد از رفتارهاي كه بر مشكلات چشمي دلالت مي كند آگاه باشند از قبيل قرمزي چشم، مالش مكرر چشمها، سردرد، پوزيشن هاي غير معمول، شكايت از تاري ديد و خستگي چشم(5).
- استفاده از پوششهايمخصوص صفحه كامپيوتر(7).

صدمات سيستم اسكلتي:
مشكلات نواحي مچ، گردن و پشت ، كودكاني را كه طولاني مدت از كامپيوتر استفاده مي كنند، تهديد مي كند. اين مشكل با وضيعت قرارگيري كودك در حين كار با كامپيوتر در ارتباط است(9). براي پيشگيري از اين صدمات:
1) پوزيشن صحيح قسمت فوقاني بدن در حين كار با كامپيوتر حفظ شود:
- پشت بوسيله صندلي حمايت شود.
- در حين نشستن بر روي صندلي نبايد بر عقب زانوها فشار وارد شود.
- پاها روي سطحي محكم(كف زمين يا بر روي سطح شيب دار) قرار گيرد .
- سر بر روي گردن متعادل باشد.
- زاوي‌ه بين ساقه پا و ران بيش از 90 درجه باشد.
- مچ بطور خنثي قرار گيرد( زاويه كمتر از 15 درجه).

پسر بچه 6 ساله

دختر بچه 10 ساله


دختر بچه 12 ساله

2) يك محل كار نرمال طراحي شود. فضايي كه كودك بتواند به آن دسترسي پيدا كند. به راحتي بنشند بدون اينكه بدنش را بطور نامتناسب خم كند يا بپيچاند.
3) وضيعت صفح‌ه كامپيوتر را چك كنيد.صفخ‌ه كامپيوتر طوري قرار گيرد كه كودك بدون اينكه گردنش را به عقب و جلو خم كند آنرا به راحتي ببيند.
4) وجود تجهيزات مناسب در محل كار: صندلي راحت-ميز ثابت- صفحه كليد سطح پايين با شيب منفي- موس در سايز مناسب براي كودك.
5) صفح‌همانيتور عاري از گردو غبار باشد و نور كافي موجود باشد.
6) مدت زمان استفاده از كامپيوتر كنترل شود. زيرا صدمات فيزيكي با طول مدت استفاده از كامپيوتر در ارتباط است(10).

Observe how you child uses the computer and then adjust the workstation arrangement so that s/he is working in the most neutral posture that you can achieve

چاقي:
كودكاني كه مدت طولاني در مقابل كامپيوتر مي نشينند‏‏، فعاليتهايشان از فعاليتهاي مورد نياز سلامتي (از قبيل ورزش) دور مي شود در نتيجه خطر چاقي افزايش پيدا مي كند(11). براي به حداقل رساندن خطر چاقي توصيه مي شود كه مدت استفاده از كامپيوتر به 2-1 ساعت در روز محدود و بر فعاليتهاي از قبيل ورزش تاكيد شود(1).
تشنج اپيلپتيك: تشنج بطور اوايه بوسيله شكل خاصي از اپي لپسي ايجاد مي شود. اپي لپسي حساس به نور زماني ايجاد مي شود كه كودك حساسيت بالايي به نورهاي لرزان دارد در اين حالت زماني كه در مقابل نورهاي درخشان كامپيوتر و فلاش هاي ناشي از بازي هاي رايانه‌اي قرار مي گيرد تشنج آغاز مي شود. علايم متنوع مي باشد كه شامل سردرد، تغيير در ميدان بينايي، سرگيجه، گيجي، كاهش آگاهي و تشنج مي باشد. بمحض توقف استفاده كامپيوتر علائم ناپديد مي گردد(11).

اثر اينترنت بر مهارتهاي اجتماعي:
علي رغم اينكه اينترنت بعنوان يك فناوري شگفت آور معرفي شده است بر مهارتهاي اجتماعي افراد اثرات منفي دارد(4).بهترين راه براي كشف خود زماني كه كودك در حال رشد و يادگيري است، تعامل با ديگر كودكان مي باشد. يادگيري از طريق تجربه و تحريك حسها اتفاق مي افتد،كه زماني كه كودك از كامپيوتر استفاده مي كند كمتر اتفاق مي افتد. كليك كردن بر موس و بازيهاي رايانه‌اي پيشرفت مناسب مهارتهاي اجتماعي كودك را به تاخير مي اندازد.زماني كه كودك به اينترنت معتاد شد، انگيزه اش براي تعامل با ديگران كم مي شود كه خود اثرات منفي بر ارتباط شخصي و تعاملات اجتماعي دارد(12).
مطالعات اخيرنشان مي دهد كه استفاده از اينترنت سبب ايجاد احساس بدبختي، تنهايي و بطوركلي كاهش سلامت رواني مي شود. اشخاصي كه از اينترنت بيشتر استفاده مي كنند دوستي ها را كمتر حفظ كرده، زمان كمتري با خانواده صحبت مي كنند، استرسورهاي بيشتري را تجربه كرده اند و احساس تنهايي و افسردگي مي كنند(4).

اينترنت و خانواده:
اينترنت امروزه جايگاه ويژه اي در ساختار زندگي خانواده ها پيدا كرده است و كامپيوتر به عنوان يك وسيله اما با كاربردي متفاوت تر ، متنوع تر و شخصي تر وارد خانه شده و عرصه زندگي اجتماعي را دچار تغيير و تحول نموده و روابط اجتماعي جديدي با ويژگيهاي نوين در جامعه حاكم مي سازد(2).
دليل اصلي خانواده ها از خريد كامپيوترو ارتباط با شبكه اينترنت در منزل آموزش مي باشد. والدين اعتقاد دارند كه اين ابزار نگرش كودك را به مدرسه بهبود مي بخشد. اما با گسترش سريع استفاده از اين فناوري سوال مهمي كه ايجاد مي شود تاثير آن بر ارتباطات بين اعضاي خانواده است. استفاده از اينترنت به چند دليل بر روابط خانواده تاثير مي گذارد:
- استفاده از اينترنت يك فعاليت زمانگير است پس مي تواند مدت تعامل كودك با خانواده اش را كاهش دهد.زمان اختصاص داده شده براي تعامل با يكديگر پيش شرط ارتباط با كيفيت مي باشد. در يك مطالعه 50% خانواده ها بيان كردند كه مدت زماني كه آنلاين هستند كمتر باهم صحبت مي كنند و 41% موافق يادگيري رفتارهاي ضد اجتماعي در اين مدت بودند.
- اينترنت كشمكش هاي جديدي را در خانواده ايجاد مي كند. وجود فقط يك كامپيوتر در منزل رقابتي بين كودك و والدين براي استفاده از كامپيوتر ايجاد مي كند كه گاهي سبب كشمكش مي شود.
- استفاده از صفحات وبي كه از نظر محتويات متناسب سن كودك نمي باشد سبب بحث و كشمكش بين وادين و كودكان مي شود.
- گاهي كشمكش ناشي از دستيابي كودكان به اطلاعات خصوصي والدين مي باشد.
- والدين نگران هستند كه اينترنت كودك را از ساير فعاليتها منحرف كند و همچنين اثر ايزوله كننده اي بر او داشته باشد(13).

اعتياد الكترونيكي:
مطالعات نشان داده است كه الگوهاي رفتاري اعتياد در بين مصرف كنندگان سنگين اينترنت وجود دارد. بررسي ها شيوع آن را از 6% تا بيش از 80% گزارش كرده اند(4). نگران كننده ترين جنبه اعتياد به اينترنت، آسيب ديدن كودكان است. آنهاد به راحتي به بازيهاي چند نفره حتي بخشهاي مبتذل وابسته مي شوند(14).
معتادين به اينترنت ساعتهاي بسيار طولاني در طول روز را به استفاده از اين وسيله ارتباطي مي گذرانند به نحوي كه عملكرد شغلي واجتماعي آنها تحت تاثير قرار مي گيرد، كارشناسان اين نوع استفاده غير طبيعي از اينترنت را اصطلاحا اعتياد به اينترنت مي نامند. علت اعتياد به اينرنت در بسياري از اين افراد، دستيابي به راهي براي سركوبي اضطرابها و تنش هاي زندگي است به گفته پژوهشگران احتمال اعتياد به اينترنت در افراد گوشه گير و افرادي كه در ارتباطهاي اجتماعي و بين فردي خود مشكل دارند بيش از سايرين است(15).
علايم شناخته شده اين اختلال شامل:
الف) استفاده از كامپيوتر براي خوشگذراني، شادي يا تسكين استرس.
ب) احساس تحريك پذيري غير قابل كنترل و افسردگي زماني كه از آن استفاده نمي كنند.
ج) صرف زمان طولاني و هزينه زياد براي نرم افزار و سخت افزار، روزنامه ها و فعاليتهاي مربوط به كامپيوتر.
د) بي خيال شدن نسبت به كار، مدرسه و خانواده(4).

به آنهايي كه نمي توانند از صفحه كامپيوتر دور شوند توصيه مي شود:
- به يك شبكه حمايت شده و سالم متصل شوند.
- زماني كه حس مي كنند بايد كامپيوتر را روشن كنند با كسي تماس بگيرند و با او صحبت كنند. اين روش رفتار شناختي است به اين ترتيب به افراد كمك مي شود تا الگوي ذهني خود را دريابند و بدانند چگونه بايد آنرا تغيير دهند(14).

بازيهاي رايانه‌اي:
امروزه گسترش بازيهاي الكترونيكي و رايانه‌اي به تهديد بزرگ براي قشر جوان تبديل شده است و اين امر مي تواند به بروز بيماريهاي رواني و افسردگي در قشر جوان نيز منجر شود. امروزه دسترسي كودكان و قشر جوان به بازيهاي الكترونيكي به سادگي امكان پذير است در حالي كه اكثر والدين نسبت به خطرات استفاده بيش از حد اين بازيها بي اطلاع هستند. در گذشته بازيها از طريق ارتباط كودكان با يكديگر انجام مي شد اما امروزه كودكان از زمان درك و فهم اين بازيها بيشترين ساعات روز را صرف اينگونه بازيها مي كنند در حالي كه اين ارتباط هيچگونه رابطه عاطفي و انساني ايجاد نمي كند و در صورتيكه اگر بازيها فكري نيز نباشد تاثير گذاري نامطلوب بر روحيات كودك خواهد داشت(16).
تاثير بازيهاي رايانه‌اي بويژه در ايجاد خشونت در كودكان و نوجوانان است. تحقيقات نشان مي دهد كه تاثير بازيها ي رايانه‌اي بر رفتار خشونت آميز كودكان و نوجوانان بستگي به وجود چند عامل دارد. اولين عامل اينكه درجه شدت خشونت در بازي چه اندازه است. دوم توانايي كودك براي تشخيص و تميز بين دنياي تخيلي و واقعيت زندگي است. عامل سوم قدرت كودك براي مهار كردن تمايلات و انگيزه هاي وجودي است و بلاخره عامل چهارم چارچوب ارزشي است كه كودك در آن رشد كرده است و يا هم اكنون زندگي مي كند و نيز ارزشهايي كه در متن و محتوي بازي مستتر است(6).

تحقيقات اخير دلالت دارد كه بازيهاي رايانه‌اي سبب صدمات مغزي طولاني مدت مي شود. بازيهاي رايانه‌اي فقط قسمتهاي از مغز را كه به بينايي و حركت اختصاص دارد تحريك مي كند و به تكامل ديگر نواحي مغز كمك نمي كند.كودكاني كه ساعتهاي زيادي را به بازي اختصاص مي دهند لب فرونتالشان تكامل پيدا نمي كند. لب فرونتال نقش بسزايي در تكامل حافظه، احساس و يادگيري دارد. افرادي كه لب فرونتال آنها تكامل پيدا نكرده بيشتر مستعد اعمال خشونت آميز هستند و كمتر توانايي كنترل رفتارهايشان را دارند.
در مقابل فعاليتهايي مانند محاسبات رياضي فعاليت اين قسمت از مغز راتحريك مي كند(17،18).
بازيهاي رايانه‌اي پر تحرك باعث بروز بيماريهاي استخواني و عصبي در ناحيه دستها و بازوها مي شود(19). يكي از دلايل شب ادراي در كودكان بازيهاي ترسناك رايانه‌اي مي باشد(20). در بازيهاي رايانه‌اي كودك به تنهايي بازي مي كند و گاه بدون برنامه ريزي ساعتها مشغول بازي مي شود. تجربيات دوران كودكي در بزرگسالي تداوم مي يابد. فردي كه منفعل بازي مي كند تا انتهاي عمر منفعل مي شود(21).برخي خانواده ها مانع انجام بازيهاي الكترونيكي از سوي فرزندان خود مي شوند و در واقع با مخالفت كردن فرزندان را نسبت به استفاده از اين بازيها حريص تر مي كنند و از طرفي كودكان از هر فرصتي حتي پنهاني سعي در استفاده از اين بازيها دارند(16).

نتيجه گيري:
در چند سال اخير كامپيوتر و اينترنت به تدريج تا حدي جاي تلويزيون را گرفته است و احتمال مي رود كه در آينده اي نزديك نقش عمده تري از تلويزيون را در زندگي كودكان و نوجوانان داشته باشد(6). در صورتيكه از اين فناوري صحيح استفاده شود اثرات مثبتي دازد(2). در حالي كه تحقيقات بيانگر خطراتي ناشي از كاربرد بي رويه و غلط از آن است كه تمامي كاربران بويژه كودكان را تهديد مي كند. براي اطمينان از استفاده بهينه و اينكه كامپيوتر زندگي كودكان را در حال و آينده بهبود ببخشد، بطوركلي توجه به پيشنهادهاي زير كمك كننده است:

- آشنايي والدين با كامپيوتر و گذراندن دوره هاي آموزشي در اين زمينه و در صورت لزوم يادگيري برخي نكات از كودكان.
- صحبت با كودكان در مورد نحوه استفاده از كامپيوتر از سوي آنان و خطراتي كه در هنگام آنلاين شدن ممكن است آنها را تهديد كند.
- قرار دادن كامپيوتر در مكاني از منزل كه بتوان فعاليتهاي كودك را تحت نظر داشت.
- محدود كردن زمان استفاده از كامپيوتر، در صورتيكه وي از تماسهاي اجتماعي خود كاسته باشد. استفاده بيش از حد از كامپيوتر معمولا نشانگر يك مشكل است.
- همراهي با كودكان هنگام حضور آنان در اتاق هاي گفتگو اينترنتي .
- بررسي نامه هاي الكترونيكي كودكان و حذف پيام هاي نامتناسب.
- استفاده از نرم افزارهاي فيلتر كننده براي جلوگيري از مشاهده محتويات نامناسب. چنين نرم افزارهايي همچنين مي توانند نشاني تمام سايتهاي كه كودك به آنها سر زده را ثبت كنند تا والدين بعدا آنها را بررسي كنند. البته هيچ يك از نرم افزارها نمي توانند جايگزين همراهي والدين با كودكان شوند(21).
- برنامه ها متناسب با رشد و تكامل كودك باشند(6).
- تشويق كودك به تعامل با خانواده بجاي استفاده بيش از حد از كامپيوتر.
- كامپيوتر بعنوان ابزار مكمل آموزشي باشد نه تنها راه آموزشي(4).
- تهيه برنامه هاي آموزشي براي والدين، معلمين و ديگر افرادي كه با كودكان كار مي كنند.
- پژوهشهاي در مورد اثرات استفاده از كامپيوتربر تكامل فيزيكي، هوشي، عقلي، اجتماعي و رواني كودكان انجام گيرد(1).

منابع:

1. Shields M.K, Beharman R.E.Children and computer technology:Analysis and recommendations. The future of children and computer technology. Vol:10. No:2. Fall/winter2000.P:4-30.

2. شفيعي شفيع. اينترنت و نقش آن در زندگي اجتماعي.

.[May 2005.14].http://www.ayandehnegar.com/

3. ICTs and children. http://www.wiki.media-culture.org.au/ . 2004.

4. AffonosoB. University of Nevada ,Reno. Is the internet affecting the social skills of our children? December 1.1999.

5. Wan L.K. Children and computer vision syndrome. http://www.allaboutvision.com/ . 2005.

6. شاملو سعيد. بهداشت رواني. تهران. انتشارات رشد. 1382.ص 147-156.

7. Emick M. Study finds direct link between computer use and vision problems in children. Mar 27.2002.

8. عظيمي عباس، صالحي مرضيه، صالحي فرشته، مسعودي حبيبه. اثرات كار با كامپيوتر بر عملكرد بينايي. راز بهزيستن. شماره 30. پاييز 1383. ص 41-33.

9. What’s new in health care computers cause vision problems in children. http://www.jhu.edu/ . April 1.2002.

10. Lang S.S. Cornell ergunomist offers web guide lines on how children can avoid injury while at their computers. Feb 15.2000.

11. Health- Development. Computer technology and children-physical and psychological development. http://www.public.iastate.edu/ . Oct 28.2004.

12. The internet: A positive or negative influence on children. http://www.firstclass.wellesley.edu/ . 2005.

13. Mesch G.S. The internet and the family. A study on Israel . http://www.soc.haif.ac.il/ . 2005.

14. تشخيص نشانهاي اعتياد به اينترنت. http://www.hasht.com/ . ا20 مهر.1381.

15. اضطراب دليل اصلي اعتياد به اينترنت است. http://www.hasht.com/ . ا12 شهريور 1381.

16. اعتياد الكترونيكي بيماريهاي جوانان را افزايش مي دهد. http://www.google.com/ .

17. Computer games linked to learning problems. http://www.news.zdnet.com/ . August 19.2001.

18. Carelse M. Computer games:Are they harming your children? http://www.gentleparents.com/ . 2005.

19. بيماريهاي كامپيوتر.http://www.hasht.com/. (ا31تير.1381).

20. شب ادراري در كودكان. http://www.google.com/ .

21. اخطار پليس درمورد استفاده از اينترنت. . http://www.google.com/.