فضای سایبر محیط الکترونیکی واقعی است که ارتباطات انسانی به شیوه ای سریع، فراتر از مرزهای جغرافیایی و با ابزار خاص خود؛ در آن زنده و مستقیم روی میدهد. قید واقعی، مانع از این رو است که تصور شود مجازی بودن این فضا به معنای غیر واقعی بودن آن است؛ چرا که در این فضا نیز همان ویژگیهای تعاملات انسانی در دنیای خارج همچون مسئولیت وجود دارد. ضمن اینکه فضای سایبر در واقع یک محیط است که ارتباطات در آن انجام میشود؛ نه صرفاً مجموعه ای از ارتباطات. از سوی دیگر، این ارتباطات گرچه ممکن است در همه حال بر خط )On Line( نباشد، ولی زنده و واقعی و مستقیم است. از این رو، تاثیر و تاثر بالایی در این روابط رخ میدهد.
از جمله مهمترین اعتیادهای مجازی، استفاده بیش از حد از اینترنت است تا آنجا که بدون استفاده از آن فرد احساس کمبود میکند و روابط او با محیط متاثر از استفاده مکرر و دیوانه وار فرد شده، از حالت عادی خارج میشود.
نبود روابط پایدار و صمیمیبا دیگران، نداشتن اعتماد به نفس و به طور کلی شکست در عرصههای گوناگون زندگی، زمینه را برای اعتیاد افراد به اینترنت فراهم میکند. نتایج پژوهش یانگدر این زمینه نشان داد که یکی از دلایل مهم اعتیاد در فضای سایبر در افرادی که روابط عمومیکمتری دارند، به دست آوردن حمایتهای اجتماعی است؛ زیرا حمایتهای اجتماعی با اعمالی چون ورود به اتاق گپ زنی در میان اعضا در فضای سایبر زودتر به وجود میآید.
هولمز در تعریف خود از اعتیاد اینترنتی، به تعریف استفاده طبیعی و معمولی اینترنت پرداخته و میگوید که هر گاه میزان استفاده از اینترنت به کمتر از۱۹ ساعت در هفته برسد، در آن صورت میگوییم که فرد به شکل طبیعی از اینترنت استفاده میکند. بنابراین، از نظر هولمز، فردی که بیش از ۱۹ ساعت در هفته از اینترنت استفاده می کند، معتاد به اینترنت است.
گولدبرگ معتقد است که اعتیاد اینترنتی عبارت است از استفاده بیمارگونه و وسواسی از اینترنت، که معیارهایی همچون تحمل و علائم کنارهگیری، از شاخصههای آن هستند.
بهطور خلاصه، مرور بر ادبیات نظری و تجربی پیرامون اعتیاد اینترنتی, نشانگر آن است که اعتیاد اینترنتی پدیدهای است که از سه ویژگی برخوردار است:
۱ ) اعتیاد اینترنتی، نوعی اختلال و بی نظمی وسواسی است که برخی ویژگیهای آن مشابه شرایط آسیبشناسانه است. در واقع، زمانی میتوان گفت که فرد دچار اعتیاد به اینترنت شده است که دارای علائم خستگی زودرس، تنهایی، افسردگی و غیره باشند. افرادی همچون اورزاک و یونگ به چنین تعریفی از اعتیاد اینترنتی اعتقاد دارند. روشهای درمان این نوع اعتیاد نیز، رفتار درمانی شناختی و تقویت درمانی انگیزش است.
۲) اعتیاد اینترنتی، نوعی اختلال و بی نظمی روانی است. از این دیدگاه زمینه تحقیقی جدیدی تحت عنوان روان درمانی اینترنتی ظهور کرده است. این دیدگاه, معتادان اینترنت را بهعنوان بیمار میبیند. روش درمان این نوع اعتیاد نیز، تشکیل گروههای خبری و گروههای بحث است. در این شکل از درمان، اعضای اختلالات روانی مرتبط به هم، نقش یک گروه حمایتی را بازی کرده و با ارائه پیشنهادات آنلاین و روشهای برخورد با آن، از شدت اعتیاد اینترنتی میکاهند. افرادی چون استن، هانگ و آلسی به چنین دیدگاهی اعتقاد دارند.
۳) اعتیاد اینترنتی نوعی مشکل رفتاری است. دلیل این مسئله نیز، وجود یک رابطه قوی بین اعتیاد اینترنتی و وابستگی شیمیایی است. مطالعات نشان دادهاند که افرادی که مشکلات وابستگی شیمیایی دارند، در هفته وقت بیشتری را صرف اینترنت میکنند، تا کاربران وابسته غیرشیمیایی. انجمن روانپزشکی آمریکا برای شناخت اعتیاد اینترنتی و افرادی که به استفاده مفرط از اینترنت معتادند، معیارهایی را مشخص کرده است که طبق آن، چنانچه بخواهیم فردی را معتاد به اینترنت بنامیم، باید حداقل سه مورد از معیارهای هفتگانه زیر، در طول یک دوره ۱۲ماهه (یک ساله) در وی دیده شود. معیارهای پیشنهادی این انجمن شامل ۷ مورد به شرح زیراست:
۱) تحمل: این معیار به معنای صرف زمان بیشتری برای اینترنت به منظور رسیدن به رضایت است. در این شرایط, با وجود صرف همان میزان وقت, میزان رضایتمندی کاربر کمتر است و نیاز به زمان بیشتری دارد تا به همان درجه از رضایت قبلی برسد.
۲) وجود دو یا چند علامت کنارهگیری در طی دو روز در ماه که بعد از کاهش و یا ترک مداوم استفاده از اینترنت حاصل میشود. این مسئله باید موجب بروز دردها و رنجها و یا اختلالاتی در عملکرد اجتماعی، فردی و یا آموزش شود.
۳) از اینترنت به منظور تخفیف و یا اجتناب از علائم کنارهگیری استفاده میشود.
۴) از اینترنت، اغلب در دورههای زمانی پیش از آنچه که در ابتدا مدنظر بود، استفاده میشود.
۵) حجم قابل توجهی از وقت صرف فعالیتهای مربوط به کاربری اینترنتی (برای مثال، کتابهای اینترنتی، جستوجوی بروزرهای جدید وب، جستوجوی فروشندگان اینترنتی و جز اینها) میشود.
۶) بهخاطر استفاده از اینترنت، از فعالیتهای مهم اجتماعی، شغلی و یا تفریحی دست کشیده و یا کاسته میشود.
۷) فرد بهدلیل استفاده مفرط از اینترنت، خطر فقدان روابط مهم، شغل، و فرصتهای آموزشی و شغلی را میپذیرد. تحقیقاتی هم که اخیرا راجع به اعتیاد اینترنتی صورت گرفتهاند، چندین معیار را برای اعتیاد به اینترنت و بازشناسی آن برشمردهاند. سه مورد از این معیارهای مهم عبارتند از:
۱) موقعی که شخص سعی میکند تا از اینترنت خارج شود، احساس بیقراری و بدخلقی میکند.
۲) از اینترنت، برای فرار از مشکلات و یا کاستن از احساس یاس و ناامیدی، گناه، اضطراب و یا افسردگی استفاده میشود.
۳) کاربر اینترنت در مورد میزان و وسعت استفاده خود از اینترنت، به اعضای خانواده و یا دوستانش دروغ گفته و آن را کتمان میکند. و نهایتا، شخص با وجود هزینه بالای استفاده از اینترنت، مکررا از آن استفاده میکند
● علائم اعتیاد اینترنتی
مانند تمامی انواع دیگر اعتیادها، اعتیاد اینترنتی، نوعی اختلال و بی نظمی روانی - اجتماعی با مشخصههایی چون تحمل (نیاز به افزایش زمان لازم برای کسب مطلوبیت برابر با زمانهای اولیه استفاده)، علائم کنارهگیری (بویژه رعشه و ارتعاش، اضطراب، بیحوصلگی)، اختلالات عاطفی (افسردگی، تندخویی و بدخلقی)، و ازهم گسیختگی روابط و مناسبات اجتماعی (کاهش و یا فقدان روابط اجتماعی به لحاظ کمی یا کیفی) است.
علائم اختلال اعتیاد اینترنتی عبارتند از: مشکلات میان فردی و یا مشکلات در هنگام کار یا مطالعه، نادیده گرفتن مسئولیتهای مربوط به دوستان، خانواده، کار و یا مسئولیتهای فردی، کنارهگیری پس از دست کشیدن از اینترنت، کج خلقی هنگام تلاش برای دست کشیدن از اینترنت، آنلاین ماندن بیش از زمان برنامهریزی شده، دروغ گفتن یا مخفی نگه داشتن زمان واقعی کار با اینترنت از نظر دوستان یا خانواده، تغییر در سبک زندگی به منظور گذران وقت بیشتر با اینترنت، کاهش فعالیت فیزیکی، بیتوجهی به سلامت شخصی و بیخوابی یا کم خوابی و یا تغییر در الگوی خواب به منظور گذران وقت در اینترنت.
از طرفی، افراد در صورت استفاده از اینترنت، نه تنها رفتارهایی متفاوت با الگوهای رایج در جامعه از خود نشان میدهند، بلکه نوع تفکرشان نیز با اکثریت افراد جامعه, متفاوت می شود. این افراد اندیشههای وسواسی راجع به اینترنت دارند، کنترل چندانی بر وسواس و انگیزههای اینترنتیشان نداشته و حتی فکر میکنند اینترنت تنها دوست آنهاست. همچنین، اینگونه افراد فکر میکنند که اینترنت تنها جایی است که آنها در آن، احساس خوبی نسبت به خود و جهان اطراف دارند.
روانشناس انگلیسی به نام مارک گریفیث با مقایسه نمونههای بالینی و به کمک تعاریف تثبیت شده و مشخص اعتیاد، به بررسی شاخصههای پدیده اعتیاد اینترنتی میپردازد. گریفیث برای تعیین علائم اعتیاد اینترنتی، از یک تعریف نسبتا سنتی اعتیاد استفاده میکند که برحسب آن اعتیاد از مشخصههای زیر برخوردار است:
۱) برجستگی: استمرار در یک فعالیت خاص یا استفاده از ماده مخدر مورد نظر، مهمترین فعالیت در زندگی شخصی است.
۲) تغییر روحیه و خلقوخو: احساس نئشگی، کرختی و آرامی.
۳) تحمل: افزایش حجم فعالیت یا ماده مخدر در طی زمان به منظور تولید همان میزان رضایت.
۴) علائم کنارهگیری: احساس بدخلقی و کج خلقی، زمانی که فعالیت یا استفاده از ماده مخدر ترک میشود.
۵) تضاد و کشمکش: تضادهای میان فردی بهدلیل انجام فعالیت مورد نظر و یا استفاده از ماده مخدر، و تضادهای درونی فرد.
۶) عود یا بازگشت: گرایش به بازگشت دوباره به الگوی استفاده آسیب شناسانه قبلی. در مورد شدیدترین الگوهای مصرف، این بازگشت ممکن است حتی بعد از سالها کنترل و پرهیز، به سرعت اتفاق بیفتد.
سامسون و کین بر این باورند که فرد معتاد به اینترنت دارای علائم زیر است:
- در حین آنلاین بودن، زمان را از دست میدهد.
- ساعات ضروری خواب را صرف آنلاین بودن میکند.
- موقعی که زمان آنلاین بودن تمام یا قطع شود، عصبانی میشود.
- چنانچه به وی اجازه دسترسی به اینترنت داده نشود، کج خلقی میکند.
- زمانی را که باید تکلیف درسی یا کاری انجام دهد، صرف آنلاین بودن میکند.
- ترجیح میدهد آنلاین شود تا اینکه با دوستان یا خانواده باشد.
- از محدودیت زمانی که برای وی جهت استفاده از اینترنت تعیین شده است، سرپیچی میکند.
- به دیگران راجع به اینکه چه مدت آنلاین بوده است، دروغ میگوید.
- روابط جدیدی با کسانی که هنگام آنلاین بودن ملاقات کرده است، تشکیل میدهد.
- خستهتر و کج خلقتر از زمانی میشود که اینترنت جزیی از زندگی وی نبود.
- موقعی که از کامپیوتر دور است، ظاهرا ذهن خود را مشغول نوع فعالیتهای مورد نظر در آنلاین شدن بعدی میکند.
- استفاده وی از اینترنت باعث شده است که از سایر فعالیتهایی که قبلا برای او لذتبخش بودند، دست بکشد.
- موقعی که آنلاین نباشد، احساس خستگی، بدخلقی و افسردگی میکند. حالت بدخلقی وی موقعی بهبود مییابد که دوباره آنلاین شود.
از جمله مهمترین اعتیادهای مجازی، استفاده بیش از حد از اینترنت است تا آنجا که بدون استفاده از آن فرد احساس کمبود میکند و روابط او با محیط متاثر از استفاده مکرر و دیوانه وار فرد شده، از حالت عادی خارج میشود.
نبود روابط پایدار و صمیمیبا دیگران، نداشتن اعتماد به نفس و به طور کلی شکست در عرصههای گوناگون زندگی، زمینه را برای اعتیاد افراد به اینترنت فراهم میکند. نتایج پژوهش یانگدر این زمینه نشان داد که یکی از دلایل مهم اعتیاد در فضای سایبر در افرادی که روابط عمومیکمتری دارند، به دست آوردن حمایتهای اجتماعی است؛ زیرا حمایتهای اجتماعی با اعمالی چون ورود به اتاق گپ زنی در میان اعضا در فضای سایبر زودتر به وجود میآید.
هولمز در تعریف خود از اعتیاد اینترنتی، به تعریف استفاده طبیعی و معمولی اینترنت پرداخته و میگوید که هر گاه میزان استفاده از اینترنت به کمتر از۱۹ ساعت در هفته برسد، در آن صورت میگوییم که فرد به شکل طبیعی از اینترنت استفاده میکند. بنابراین، از نظر هولمز، فردی که بیش از ۱۹ ساعت در هفته از اینترنت استفاده می کند، معتاد به اینترنت است.
گولدبرگ معتقد است که اعتیاد اینترنتی عبارت است از استفاده بیمارگونه و وسواسی از اینترنت، که معیارهایی همچون تحمل و علائم کنارهگیری، از شاخصههای آن هستند.
بهطور خلاصه، مرور بر ادبیات نظری و تجربی پیرامون اعتیاد اینترنتی, نشانگر آن است که اعتیاد اینترنتی پدیدهای است که از سه ویژگی برخوردار است:
۱ ) اعتیاد اینترنتی، نوعی اختلال و بی نظمی وسواسی است که برخی ویژگیهای آن مشابه شرایط آسیبشناسانه است. در واقع، زمانی میتوان گفت که فرد دچار اعتیاد به اینترنت شده است که دارای علائم خستگی زودرس، تنهایی، افسردگی و غیره باشند. افرادی همچون اورزاک و یونگ به چنین تعریفی از اعتیاد اینترنتی اعتقاد دارند. روشهای درمان این نوع اعتیاد نیز، رفتار درمانی شناختی و تقویت درمانی انگیزش است.
۲) اعتیاد اینترنتی، نوعی اختلال و بی نظمی روانی است. از این دیدگاه زمینه تحقیقی جدیدی تحت عنوان روان درمانی اینترنتی ظهور کرده است. این دیدگاه, معتادان اینترنت را بهعنوان بیمار میبیند. روش درمان این نوع اعتیاد نیز، تشکیل گروههای خبری و گروههای بحث است. در این شکل از درمان، اعضای اختلالات روانی مرتبط به هم، نقش یک گروه حمایتی را بازی کرده و با ارائه پیشنهادات آنلاین و روشهای برخورد با آن، از شدت اعتیاد اینترنتی میکاهند. افرادی چون استن، هانگ و آلسی به چنین دیدگاهی اعتقاد دارند.
۳) اعتیاد اینترنتی نوعی مشکل رفتاری است. دلیل این مسئله نیز، وجود یک رابطه قوی بین اعتیاد اینترنتی و وابستگی شیمیایی است. مطالعات نشان دادهاند که افرادی که مشکلات وابستگی شیمیایی دارند، در هفته وقت بیشتری را صرف اینترنت میکنند، تا کاربران وابسته غیرشیمیایی. انجمن روانپزشکی آمریکا برای شناخت اعتیاد اینترنتی و افرادی که به استفاده مفرط از اینترنت معتادند، معیارهایی را مشخص کرده است که طبق آن، چنانچه بخواهیم فردی را معتاد به اینترنت بنامیم، باید حداقل سه مورد از معیارهای هفتگانه زیر، در طول یک دوره ۱۲ماهه (یک ساله) در وی دیده شود. معیارهای پیشنهادی این انجمن شامل ۷ مورد به شرح زیراست:
۱) تحمل: این معیار به معنای صرف زمان بیشتری برای اینترنت به منظور رسیدن به رضایت است. در این شرایط, با وجود صرف همان میزان وقت, میزان رضایتمندی کاربر کمتر است و نیاز به زمان بیشتری دارد تا به همان درجه از رضایت قبلی برسد.
۲) وجود دو یا چند علامت کنارهگیری در طی دو روز در ماه که بعد از کاهش و یا ترک مداوم استفاده از اینترنت حاصل میشود. این مسئله باید موجب بروز دردها و رنجها و یا اختلالاتی در عملکرد اجتماعی، فردی و یا آموزش شود.
۳) از اینترنت به منظور تخفیف و یا اجتناب از علائم کنارهگیری استفاده میشود.
۴) از اینترنت، اغلب در دورههای زمانی پیش از آنچه که در ابتدا مدنظر بود، استفاده میشود.
۵) حجم قابل توجهی از وقت صرف فعالیتهای مربوط به کاربری اینترنتی (برای مثال، کتابهای اینترنتی، جستوجوی بروزرهای جدید وب، جستوجوی فروشندگان اینترنتی و جز اینها) میشود.
۶) بهخاطر استفاده از اینترنت، از فعالیتهای مهم اجتماعی، شغلی و یا تفریحی دست کشیده و یا کاسته میشود.
۷) فرد بهدلیل استفاده مفرط از اینترنت، خطر فقدان روابط مهم، شغل، و فرصتهای آموزشی و شغلی را میپذیرد. تحقیقاتی هم که اخیرا راجع به اعتیاد اینترنتی صورت گرفتهاند، چندین معیار را برای اعتیاد به اینترنت و بازشناسی آن برشمردهاند. سه مورد از این معیارهای مهم عبارتند از:
۱) موقعی که شخص سعی میکند تا از اینترنت خارج شود، احساس بیقراری و بدخلقی میکند.
۲) از اینترنت، برای فرار از مشکلات و یا کاستن از احساس یاس و ناامیدی، گناه، اضطراب و یا افسردگی استفاده میشود.
۳) کاربر اینترنت در مورد میزان و وسعت استفاده خود از اینترنت، به اعضای خانواده و یا دوستانش دروغ گفته و آن را کتمان میکند. و نهایتا، شخص با وجود هزینه بالای استفاده از اینترنت، مکررا از آن استفاده میکند
● علائم اعتیاد اینترنتی
مانند تمامی انواع دیگر اعتیادها، اعتیاد اینترنتی، نوعی اختلال و بی نظمی روانی - اجتماعی با مشخصههایی چون تحمل (نیاز به افزایش زمان لازم برای کسب مطلوبیت برابر با زمانهای اولیه استفاده)، علائم کنارهگیری (بویژه رعشه و ارتعاش، اضطراب، بیحوصلگی)، اختلالات عاطفی (افسردگی، تندخویی و بدخلقی)، و ازهم گسیختگی روابط و مناسبات اجتماعی (کاهش و یا فقدان روابط اجتماعی به لحاظ کمی یا کیفی) است.
علائم اختلال اعتیاد اینترنتی عبارتند از: مشکلات میان فردی و یا مشکلات در هنگام کار یا مطالعه، نادیده گرفتن مسئولیتهای مربوط به دوستان، خانواده، کار و یا مسئولیتهای فردی، کنارهگیری پس از دست کشیدن از اینترنت، کج خلقی هنگام تلاش برای دست کشیدن از اینترنت، آنلاین ماندن بیش از زمان برنامهریزی شده، دروغ گفتن یا مخفی نگه داشتن زمان واقعی کار با اینترنت از نظر دوستان یا خانواده، تغییر در سبک زندگی به منظور گذران وقت بیشتر با اینترنت، کاهش فعالیت فیزیکی، بیتوجهی به سلامت شخصی و بیخوابی یا کم خوابی و یا تغییر در الگوی خواب به منظور گذران وقت در اینترنت.
از طرفی، افراد در صورت استفاده از اینترنت، نه تنها رفتارهایی متفاوت با الگوهای رایج در جامعه از خود نشان میدهند، بلکه نوع تفکرشان نیز با اکثریت افراد جامعه, متفاوت می شود. این افراد اندیشههای وسواسی راجع به اینترنت دارند، کنترل چندانی بر وسواس و انگیزههای اینترنتیشان نداشته و حتی فکر میکنند اینترنت تنها دوست آنهاست. همچنین، اینگونه افراد فکر میکنند که اینترنت تنها جایی است که آنها در آن، احساس خوبی نسبت به خود و جهان اطراف دارند.
روانشناس انگلیسی به نام مارک گریفیث با مقایسه نمونههای بالینی و به کمک تعاریف تثبیت شده و مشخص اعتیاد، به بررسی شاخصههای پدیده اعتیاد اینترنتی میپردازد. گریفیث برای تعیین علائم اعتیاد اینترنتی، از یک تعریف نسبتا سنتی اعتیاد استفاده میکند که برحسب آن اعتیاد از مشخصههای زیر برخوردار است:
۱) برجستگی: استمرار در یک فعالیت خاص یا استفاده از ماده مخدر مورد نظر، مهمترین فعالیت در زندگی شخصی است.
۲) تغییر روحیه و خلقوخو: احساس نئشگی، کرختی و آرامی.
۳) تحمل: افزایش حجم فعالیت یا ماده مخدر در طی زمان به منظور تولید همان میزان رضایت.
۴) علائم کنارهگیری: احساس بدخلقی و کج خلقی، زمانی که فعالیت یا استفاده از ماده مخدر ترک میشود.
۵) تضاد و کشمکش: تضادهای میان فردی بهدلیل انجام فعالیت مورد نظر و یا استفاده از ماده مخدر، و تضادهای درونی فرد.
۶) عود یا بازگشت: گرایش به بازگشت دوباره به الگوی استفاده آسیب شناسانه قبلی. در مورد شدیدترین الگوهای مصرف، این بازگشت ممکن است حتی بعد از سالها کنترل و پرهیز، به سرعت اتفاق بیفتد.
سامسون و کین بر این باورند که فرد معتاد به اینترنت دارای علائم زیر است:
- در حین آنلاین بودن، زمان را از دست میدهد.
- ساعات ضروری خواب را صرف آنلاین بودن میکند.
- موقعی که زمان آنلاین بودن تمام یا قطع شود، عصبانی میشود.
- چنانچه به وی اجازه دسترسی به اینترنت داده نشود، کج خلقی میکند.
- زمانی را که باید تکلیف درسی یا کاری انجام دهد، صرف آنلاین بودن میکند.
- ترجیح میدهد آنلاین شود تا اینکه با دوستان یا خانواده باشد.
- از محدودیت زمانی که برای وی جهت استفاده از اینترنت تعیین شده است، سرپیچی میکند.
- به دیگران راجع به اینکه چه مدت آنلاین بوده است، دروغ میگوید.
- روابط جدیدی با کسانی که هنگام آنلاین بودن ملاقات کرده است، تشکیل میدهد.
- خستهتر و کج خلقتر از زمانی میشود که اینترنت جزیی از زندگی وی نبود.
- موقعی که از کامپیوتر دور است، ظاهرا ذهن خود را مشغول نوع فعالیتهای مورد نظر در آنلاین شدن بعدی میکند.
- استفاده وی از اینترنت باعث شده است که از سایر فعالیتهایی که قبلا برای او لذتبخش بودند، دست بکشد.
- موقعی که آنلاین نباشد، احساس خستگی، بدخلقی و افسردگی میکند. حالت بدخلقی وی موقعی بهبود مییابد که دوباره آنلاین شود.
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر