در این که فناوری اطلاعات و ارتباطات و شبکۀ جهانی اینترنت مهم‌ترین و گسترده‌ترین فضا را برای رسانه‌هایی نوین فراهم ساخته و هر روز بر دامنۀ تاثیر و نفوذ آن در بخشهای مختلف جامعه افزوده می‌شود تردیدی وجود ندارد.
همین گسترش و نفوذ است که توجه همۀ سیاستمداران و صاحبان افکار، مکاتب و کالاهای گوناگون را به این تار جهان‌گستر جلب کرده و شاهد سرمایه‌گذاری و صرف هزینه‌های کلان برای بهره‌گیری از آن در زمینه‌های مختلف هستیم.
در این میان متولیان امور فرهنگی و مذهبی نیز از این امکان بزرگ غافل نبوده‌اند. بهره‌گیری از اینترنت برای اهداف و تبلیغات دینی و ایجاد پایگاه‌های متنوع مذهبی در کشور ما زودتر و بیشتر از بسیاری دیگر از زمینه‌ها و رشته‌های علمی آغاز شد و در حال حاضر نیز سهم قابل توجهی از فضای این رسانه را به خود اختصاص داده است.
با نگاهی اجمالی به میزان و کیفیت بهره‌گیری از فناوری اطلاعات و ارتباطات در عرصه‌های دینی به نظر می‌رسد با وجود کمیت بالا و وضعیت بهتر آن نسبت به سایر رسانه‌های نوین، متاسفانه در جنبه‌های کیفی و محتوایی همچنان بسیاری از آسیبها و مشکلات تبلیغات و آموزشهای دینی در این فضا نیز خودنمایی می‌کند.
پرداختن به موضوع آسیب‌شناسی تبلیغات دینی و وضعیت نابسامان آن در رسانه‌های گوناگون از جمله اینترنت نیازمند به بحثی مفصل و مجالی جداگانه است و در این مقال بنای پرداختن به آن را نداریم.
آنچه در این یادداشت به صورت گذرا مطرح می‌شود یکی از آسیبهایی است که به عرصۀ اینترنت و پایگاه‌ها و وبلاگهای دینی راه یافته و باید به صورت ویژه مورد توجه و دقت نهادهای دینی و فرهنگی قرار گیرد.
این آسیب را می‌توان با تعابیری چون "فن‌زدگی"، "نگاه تکنیکی به محتوا" و "فنی مهندسی شدن علوم الهی و انسانی" مطرح کرد.
عوامل اصلی این مشکل را باید در نکات و مسائل مختلفی جستجو کرد که در اینجا به برخی از آنها اشاره می‌کنیم:
یکی از این عوامل پیش‌قدم و وارد شدن متخصصان و مهندسان این فناوری در عرصه‌های محتوایی و احساس بی‌نیازی و خودکفایی گروهی از آنان در این زمنیه است.
البته باید توجه داشت که بی‌شک یکی از عوامل اصلی رشد بسیار خوب فعالیتها و پایگاه‌های مذهبی در شبکۀ اینترنت، علایق فرهنگی و تعهد متخصصان و مهندسانی است که به صورت خودجوش و با انگیزه‌های الهی تلاش کردند این فناوری را در خدمت اهداف دینی قرار دهند.
این تلاشها در ابتدای راه موفقیتهای بزرگی را برای اهداف تبلیغی و ترویجی به همراه داشت و حجم قابل توجهی از مفاهیم و متون مذهبی را در قالبهای الکترونیکی آماده و عرضه نمود.
اما از آنجا که نگاه و فضای ذهنی این افراد بیشتر جنبۀ فنی و شکلی داشت و بسیاری از فعالیتهای آنان در حد آماده‌سازی و عرضۀ متون و اطلاعات آماده در قالب صفحات وب متوقف می‌شد در بسیاری از موارد نتوانست عمق و تاثیر مورد انتظار را در پی داشته باشد.
برای روشن شدن موضوع بد نیست به نمونه‌ای که در حال حاضر به عنوان یکی از جدی‌ترین و پرجاذبه‌ترین مباحث مطرح در عرصۀ فناوری اطلاعات و ارتباطات مورد توجه نهادهای علمی و فرهنگی قرار گرفته است یعنی موضوع آموزش الکترونیکی اشاره کنیم.
به‌ویژه آن که بسیاری از برخوردها و مسائلی را که حدود ده سال پیش در زمینۀ راه‌اندازی پایگاه‌های اطلاع‌رسانی شاهد بودیم، این روزها با شدت و حساسیت بیشتری در مورد آموزش الکترونیکی مطرح شده و در جریان است.
امروزه وقتی سخن از آموزش الکترونیکی و دانشگاه مجازی مطرح می‌شود، در بسیاری از موارد، اولین چیزی که به ذهن مسئولان و متولیان مراکز آموزشی می‌رسد موضوعات فنی است و اکثرا گمان می‌کنند هر مرکزی که از نرم‌افزارهای مدیریت آموزشی و تولید محتوای بهتر و گران‌تری برخوردار باشد، دانشگاه مجازی قوی‌تری ایجاد خواهد کرد.
در مواردی که نگاه دقیق‌تری به این موضوع وجود دارد نهایتا بحث محتوای الکترونیکی و شیوۀ تولید و کیفیت آموزشی آن مورد توجه قرار می‌گیرد.
اما از آنجا که در این بخش نیز تقریبا همۀ امور به دست مهندسان و تیمهای فنی است و تواناییها و دغدغه‌های فرهنگی موجب پیشتازی آنها در این عرصه شده است، جای خالی مباحثی چون فلسفۀ تعلیم و تربیت، فناوری آموزشی، برنامه‌ریزی و مدیریت آموزشی، امور فرهنگی و تربیتی، نظارتهای علمی و مانند آن کاملا حس می‌شود.
نتیجۀ این وضعیت چیزی جز نارضایتی دانشجویان دانشگاه‌های مجازی، عدم بازده لازم علمی و فرهنگی و نهایتا احساس بدبینی و ناکارآمدی نسبت به این روش آموزشی نخواهد بود.
این در حالی است که اگر امکانات بسیار خوب و مزایای فراوان این شیوه به‌درستی در اختیار مدیران و مربیان آموزشی قرار گیرد، ظرفیت و امکان به دست آوردن نتایجی بیش از روشهای سنتی و حضوری را نیز داراست.
هدف از ذکر این نمونه توجه دادن به این نکته بود که برای بهره‌گیری صحیح از ظرفیت بالای فناوری اطلاعات و ارتباطات در مسیر اهداف علمی، فرهنگی و دینی که ماهیت اصلی و قوام آنها به جنبه‌های محتوایی است جز با سرمایه‌گذاری جدی در جنبه‌های محتوایی و توجه کامل به جنبه‌های تخصصی موضوعاتی که قرار است از طریق این فناوری منتقل و منتشر شود امکان‌پذیر نیست. بر این اساس می‌توان ادعا کرد که هیچ طرح بزرگی در عرصۀ این شبکه و فناوری جز با حضور نیروهای محتوایی و نگاه تخصصی در کنار تیم فنی و مهندسی به موفقیت و اهداف نهایی دست نمی‌یابد.
اما از سوی دیگر این نکته را نیز نباید از نظر دور داشت که منظور از حضور تیم فنی در کنار گروه محتوایی و تخصصی، حضور فیزیکی و ظاهری نیست. نکتۀ مهم اینجاست که اگر در هر یک از طرحهای رایانه‌ای و اینترنتی قوی‌ترین تیم محتوایی در کنار بهترین تیم فنی قرار گیرد اما هم‌زبانی و تفاهم لازم میان آنها برقرار نشود نمی‌توان امید چندانی به موفقیت آن طرح داشت. این ارتباط و هم‌زبانی تنها در صورتی اتفاق می‌افتد که در این میان حلقۀ اتصالی برای پیوند این دو بخش وجود داشته باشد. این حلقۀ اتصال که همان حلقۀ مفقودۀ بسیاری از طرحها و فعالیتهای فرهنگی کشور ماست، وجود متخصصان محتوایی آشنا با اصول و اقتضائات فنی است.
پیش از این گفتیم یکی از مشکلات موجود در مسیر بهره‌گیری از فناوری اطلاعات برای اهداف و برنامه‌های دینی، نگاه فنی به این مقوله و بی‌‌توجهی نسبت به جنبه‌های محتوایی و تخصصی آن است. اما واقعیت این است که مشکل بزرگ‌تر در این زمینه نگاه سطحی و ساده‌انگارانۀ متولیان نهادهای فرهنگی و مذهبی به موضوعاتی چون پایگاه‌های اطلاع‌رسانی، وبلاگ، آموزش الکترونیکی و مانند آن است. این مشکل باعث شده محتواهای آموزشی، مباحث عمیق علمی و تحقیقات ارزشمند نیز ، امکان عرضۀ مناسب پیدا نکنند و در بسیاری از موارد از درصد بسیار پایینی از ظرفیتها و امکانات فناوری اطلاعات برای عرضه و بهره‌برداری آنها استفاده شود. هنوز بسیاری از محققان و متولیان مراکز علمی و دینی تصور می‌کنند همین که محتوایی را آماده سازند و به مهندسان و نیروهای فنی بسپارند تا آنها نیز آن محتوا را به قالبهایی چون لوح فشرده، بانک اطلاعاتی یا پایگاه اینترنتی تبدیل کنند، موفق به بهره‌گیری کامل از فناوری اطلاعات و ارتباطات در مسیر اهداف علمی و دینی شده‌اند. غافل از این که با این کار نهایت دستاوردی که نصیبشان می‌شود عرضۀ نمونه‌ای دیگر از یک محصول سنتی در قالب و پوشش پوسته‌ای نوین خواهد یود. آنچه در این میان تواند مشکل را برطرف سازد، همان حلقۀ مفقوده یا حلقۀ اتصالی است که مورد اشاره قرار گرفت.
وجود افراد مسلط به مباحث علمی و دینی که با اقتضائات و ظرفیتهای عصر ارتباطات آشنا باشند و اصول کلی و مباحث کلیدی مسائل فنی را بشناسند در چنین شرایطی بسیار کارگشا خواهد بود. تنها چنین نیروهایی می‌توانند ضمن توجه به ظرافتها و جوانب پیچیدۀ مسائل علمی، دینی و تبلیغی، با احاطه و تسلط لازم، فناوری را برای اهداف دینی، تبلیغی و معرفتی به تسخیر درآورند. در غیر این صورت یا معارف و آموزه‌های دینی مسخر و تحت‌الشعاع فناوری و آفتهای آن قرار خواهد گرفت و یا آنچه عرضه می‌شود از کیفیت، جاذبه و آثار مورد نظر برخوردار نخواهد بود.
همین گسترش و نفوذ است که توجه همۀ سیاستمداران و صاحبان افکار، مکاتب و کالاهای گوناگون را به این تار جهان‌گستر جلب کرده و شاهد سرمایه‌گذاری و صرف هزینه‌های کلان برای بهره‌گیری از آن در زمینه‌های مختلف هستیم.
در این میان متولیان امور فرهنگی و مذهبی نیز از این امکان بزرگ غافل نبوده‌اند. بهره‌گیری از اینترنت برای اهداف و تبلیغات دینی و ایجاد پایگاه‌های متنوع مذهبی در کشور ما زودتر و بیشتر از بسیاری دیگر از زمینه‌ها و رشته‌های علمی آغاز شد و در حال حاضر نیز سهم قابل توجهی از فضای این رسانه را به خود اختصاص داده است.
با نگاهی اجمالی به میزان و کیفیت بهره‌گیری از فناوری اطلاعات و ارتباطات در عرصه‌های دینی به نظر می‌رسد با وجود کمیت بالا و وضعیت بهتر آن نسبت به سایر رسانه‌های نوین، متاسفانه در جنبه‌های کیفی و محتوایی همچنان بسیاری از آسیبها و مشکلات تبلیغات و آموزشهای دینی در این فضا نیز خودنمایی می‌کند.
پرداختن به موضوع آسیب‌شناسی تبلیغات دینی و وضعیت نابسامان آن در رسانه‌های گوناگون از جمله اینترنت نیازمند به بحثی مفصل و مجالی جداگانه است و در این مقال بنای پرداختن به آن را نداریم.
آنچه در این یادداشت به صورت گذرا مطرح می‌شود یکی از آسیبهایی است که به عرصۀ اینترنت و پایگاه‌ها و وبلاگهای دینی راه یافته و باید به صورت ویژه مورد توجه و دقت نهادهای دینی و فرهنگی قرار گیرد.
این آسیب را می‌توان با تعابیری چون "فن‌زدگی"، "نگاه تکنیکی به محتوا" و "فنی مهندسی شدن علوم الهی و انسانی" مطرح کرد.
عوامل اصلی این مشکل را باید در نکات و مسائل مختلفی جستجو کرد که در اینجا به برخی از آنها اشاره می‌کنیم:
یکی از این عوامل پیش‌قدم و وارد شدن متخصصان و مهندسان این فناوری در عرصه‌های محتوایی و احساس بی‌نیازی و خودکفایی گروهی از آنان در این زمنیه است.
البته باید توجه داشت که بی‌شک یکی از عوامل اصلی رشد بسیار خوب فعالیتها و پایگاه‌های مذهبی در شبکۀ اینترنت، علایق فرهنگی و تعهد متخصصان و مهندسانی است که به صورت خودجوش و با انگیزه‌های الهی تلاش کردند این فناوری را در خدمت اهداف دینی قرار دهند.
این تلاشها در ابتدای راه موفقیتهای بزرگی را برای اهداف تبلیغی و ترویجی به همراه داشت و حجم قابل توجهی از مفاهیم و متون مذهبی را در قالبهای الکترونیکی آماده و عرضه نمود.
اما از آنجا که نگاه و فضای ذهنی این افراد بیشتر جنبۀ فنی و شکلی داشت و بسیاری از فعالیتهای آنان در حد آماده‌سازی و عرضۀ متون و اطلاعات آماده در قالب صفحات وب متوقف می‌شد در بسیاری از موارد نتوانست عمق و تاثیر مورد انتظار را در پی داشته باشد.
برای روشن شدن موضوع بد نیست به نمونه‌ای که در حال حاضر به عنوان یکی از جدی‌ترین و پرجاذبه‌ترین مباحث مطرح در عرصۀ فناوری اطلاعات و ارتباطات مورد توجه نهادهای علمی و فرهنگی قرار گرفته است یعنی موضوع آموزش الکترونیکی اشاره کنیم.
به‌ویژه آن که بسیاری از برخوردها و مسائلی را که حدود ده سال پیش در زمینۀ راه‌اندازی پایگاه‌های اطلاع‌رسانی شاهد بودیم، این روزها با شدت و حساسیت بیشتری در مورد آموزش الکترونیکی مطرح شده و در جریان است.
امروزه وقتی سخن از آموزش الکترونیکی و دانشگاه مجازی مطرح می‌شود، در بسیاری از موارد، اولین چیزی که به ذهن مسئولان و متولیان مراکز آموزشی می‌رسد موضوعات فنی است و اکثرا گمان می‌کنند هر مرکزی که از نرم‌افزارهای مدیریت آموزشی و تولید محتوای بهتر و گران‌تری برخوردار باشد، دانشگاه مجازی قوی‌تری ایجاد خواهد کرد.
در مواردی که نگاه دقیق‌تری به این موضوع وجود دارد نهایتا بحث محتوای الکترونیکی و شیوۀ تولید و کیفیت آموزشی آن مورد توجه قرار می‌گیرد.
اما از آنجا که در این بخش نیز تقریبا همۀ امور به دست مهندسان و تیمهای فنی است و تواناییها و دغدغه‌های فرهنگی موجب پیشتازی آنها در این عرصه شده است، جای خالی مباحثی چون فلسفۀ تعلیم و تربیت، فناوری آموزشی، برنامه‌ریزی و مدیریت آموزشی، امور فرهنگی و تربیتی، نظارتهای علمی و مانند آن کاملا حس می‌شود.
نتیجۀ این وضعیت چیزی جز نارضایتی دانشجویان دانشگاه‌های مجازی، عدم بازده لازم علمی و فرهنگی و نهایتا احساس بدبینی و ناکارآمدی نسبت به این روش آموزشی نخواهد بود.
این در حالی است که اگر امکانات بسیار خوب و مزایای فراوان این شیوه به‌درستی در اختیار مدیران و مربیان آموزشی قرار گیرد، ظرفیت و امکان به دست آوردن نتایجی بیش از روشهای سنتی و حضوری را نیز داراست.
هدف از ذکر این نمونه توجه دادن به این نکته بود که برای بهره‌گیری صحیح از ظرفیت بالای فناوری اطلاعات و ارتباطات در مسیر اهداف علمی، فرهنگی و دینی که ماهیت اصلی و قوام آنها به جنبه‌های محتوایی است جز با سرمایه‌گذاری جدی در جنبه‌های محتوایی و توجه کامل به جنبه‌های تخصصی موضوعاتی که قرار است از طریق این فناوری منتقل و منتشر شود امکان‌پذیر نیست. بر این اساس می‌توان ادعا کرد که هیچ طرح بزرگی در عرصۀ این شبکه و فناوری جز با حضور نیروهای محتوایی و نگاه تخصصی در کنار تیم فنی و مهندسی به موفقیت و اهداف نهایی دست نمی‌یابد.
اما از سوی دیگر این نکته را نیز نباید از نظر دور داشت که منظور از حضور تیم فنی در کنار گروه محتوایی و تخصصی، حضور فیزیکی و ظاهری نیست. نکتۀ مهم اینجاست که اگر در هر یک از طرحهای رایانه‌ای و اینترنتی قوی‌ترین تیم محتوایی در کنار بهترین تیم فنی قرار گیرد اما هم‌زبانی و تفاهم لازم میان آنها برقرار نشود نمی‌توان امید چندانی به موفقیت آن طرح داشت. این ارتباط و هم‌زبانی تنها در صورتی اتفاق می‌افتد که در این میان حلقۀ اتصالی برای پیوند این دو بخش وجود داشته باشد. این حلقۀ اتصال که همان حلقۀ مفقودۀ بسیاری از طرحها و فعالیتهای فرهنگی کشور ماست، وجود متخصصان محتوایی آشنا با اصول و اقتضائات فنی است.
پیش از این گفتیم یکی از مشکلات موجود در مسیر بهره‌گیری از فناوری اطلاعات برای اهداف و برنامه‌های دینی، نگاه فنی به این مقوله و بی‌‌توجهی نسبت به جنبه‌های محتوایی و تخصصی آن است. اما واقعیت این است که مشکل بزرگ‌تر در این زمینه نگاه سطحی و ساده‌انگارانۀ متولیان نهادهای فرهنگی و مذهبی به موضوعاتی چون پایگاه‌های اطلاع‌رسانی، وبلاگ، آموزش الکترونیکی و مانند آن است. این مشکل باعث شده محتواهای آموزشی، مباحث عمیق علمی و تحقیقات ارزشمند نیز ، امکان عرضۀ مناسب پیدا نکنند و در بسیاری از موارد از درصد بسیار پایینی از ظرفیتها و امکانات فناوری اطلاعات برای عرضه و بهره‌برداری آنها استفاده شود. هنوز بسیاری از محققان و متولیان مراکز علمی و دینی تصور می‌کنند همین که محتوایی را آماده سازند و به مهندسان و نیروهای فنی بسپارند تا آنها نیز آن محتوا را به قالبهایی چون لوح فشرده، بانک اطلاعاتی یا پایگاه اینترنتی تبدیل کنند، موفق به بهره‌گیری کامل از فناوری اطلاعات و ارتباطات در مسیر اهداف علمی و دینی شده‌اند. غافل از این که با این کار نهایت دستاوردی که نصیبشان می‌شود عرضۀ نمونه‌ای دیگر از یک محصول سنتی در قالب و پوشش پوسته‌ای نوین خواهد یود. آنچه در این میان تواند مشکل را برطرف سازد، همان حلقۀ مفقوده یا حلقۀ اتصالی است که مورد اشاره قرار گرفت.
وجود افراد مسلط به مباحث علمی و دینی که با اقتضائات و ظرفیتهای عصر ارتباطات آشنا باشند و اصول کلی و مباحث کلیدی مسائل فنی را بشناسند در چنین شرایطی بسیار کارگشا خواهد بود. تنها چنین نیروهایی می‌توانند ضمن توجه به ظرافتها و جوانب پیچیدۀ مسائل علمی، دینی و تبلیغی، با احاطه و تسلط لازم، فناوری را برای اهداف دینی، تبلیغی و معرفتی به تسخیر درآورند. در غیر این صورت یا معارف و آموزه‌های دینی مسخر و تحت‌الشعاع فناوری و آفتهای آن قرار خواهد گرفت و یا آنچه عرضه می‌شود از کیفیت، جاذبه و آثار مورد نظر برخوردار نخواهد بود.
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر